HERMENEUS jrg 56-1984 nummer 2 - Tresoar

laatste moeizaam uit de grot draagt
(Odyssee IX, 447-453).
In de beschrijving van het uiterlijk
van Polyphemus blijft Homerus vaag en
het is dan ook niet eenvoudig de dichterlijke
fantasie met concrete voorstellingen
te verbinden. Dat het daarbij
vooral het \Y^ van de Cyloop is, dat de
lezer het meest intrigeert, behoeft niet
te verbazen. Centraal in het hele verhaal
staat namelijk de slimme vondst van
Odysseus om de reus blind te maken
door een gloeiende paal in zijn oog te
drijven. Op grond van de term ‘Cycloop’
(Κκλωψ = ‘rondoog’, ‘eenoog’) zou
men kunnen concluderen, dat Polyphemus
slechts één oog bezat. Ook
gebruikt Homerus steeds het Griekse
woord voor oog: θαλµς in het
enkelvoud en verder doet het verloop
van het hele gebeuren veronderstellen,
dat Polyphemus slechts het gebruik van
één oog bezat. Hoe wij ons dat echter
precies moeten voorstellen, komen we
uit de beschrijving van Homerus niet te
weten. Was hij reeds blind aan één van
zijn ogen? Had hij slechts één groot oog
midden in zijn gezicht of bezat hij naast
de twee ogen op de normale plaats nog
een derde oog op zijn voorhoofd, waarbij
alleen dat laatste bruikbaar was? Dit
zijn vragen, die een dichter aan de
fantasie van zijn lezers kan overlaten,
maar die een beeldend kunstenaar dient
te beantwoorden, eer hij een ‘portret’
van de Cycloop kan maken. Zo heeft de
beeldhouwer van een ‘Polyphemusportref
in Boston een derde oog aangebracht
tussen de beide andere, die door
zware huidplooien worden afgedekt
(afb. 1). Dat laatste is ook het geval bij
een kleine kop in Turijn, waarbij het
derde oog - het enige dat normaal kan
zien - echter midden op het voorhoofd
is geplaatst (afb. 2). Beide oplossingen
zijn van de hand van beeldhouwers uit
de Hellenistische-Romeinse periode. In
de volgende bladzijden willen we trachten
na te gaan hoe de beeldende kunstenaars
vanaf het eerste verschijnen van
herkenbare afbeeldingen hun ideeën
Afb. 1. Polyphemuskop van Parisch marmer. Uit
de tijd van Trajanus, naar Hellenistisch voorbeeld.
Boston, Museum of Fine Arts.
Afb. 2. Polyphemuskop. Marmer. Romeins (?).
Turijn, Museo Nazionale.
21/77