Juan Eduardo Panadero Cuartero (coord.) Aurora Lozano Montero ...

PROGRAMACIÓN41c.1) Distingue os distintos niveis tróficos dun ecosistema, identifica algúns organismos pertencentes a cada un destesniveis e elabora e interpreta cadeas e redes tróficas en ecosistemas sinxelos, terrestres e acuáticos.c.2) Deseña e realiza experiencias e investigacións, recolle datos e analízaos, elabora gráficas e establece conclusiónssinxelas que se deriven delas e exponas de forma clara, que permita distinguir o nivel trófico ao que pertenceun organismo nun ecosistema.d.1) Describe o fluxo de enerxía e a reciclaxe da materia nun ecosistema e representa o fluxo de enerxía mediantepirámides de fluxo.d.2) Explica os conceptos de bioacumulación e amplificación biolóxica.e.1) Identifica algúns organismos descompoñedores que participan nos procesos de reciclaxe da materia e valora asúa importancia nos ecosistemas.e.2) Recoñece e valora as repercusións beneficiosas que ten a actividade dos fungos, os microorganismos e demaisorganismos descompoñedores sobre o ambiente.f.1) Elabora murais e informes sobre as actividades humanas que contribúen á perda de bosque e á mortandade deanimais en mares, ríos e lagos en cada rexión e valora a disposición á suxestión de interrogantes ante feitos efenómenos que ocorren arredor de nós.Orientacións metodolóxicasTalvez os nosos alumnos e alumnas non teñan demasiado clara a diferenza entre ser ecoloxista e ser ecólogo. Poderesultar un pouco decepcionante para eles comprobar que a ecoloxía, como ciencia que estuda os ecosistemas, presentaun grao de abstracción e unha dificultade de estudo considerables. Non esperan que estes temas conteñanfórmulas, diagramas, gráficos..., ademais dunha carga conceptual que, en ocasións, é difícil de precisar: hábitat, biótopo,nicho ecolóxico, pirámide de enerxía, ou de biomasa, produtividade, etc. Ademais, dende hai algún tempointroducíronse termos como medio, desenvolvemento sustentable, impacto ambiental, biodiversidade e outros comoconservación da natureza e ecoloxismo («conciencia verde»), que parecen opoñerse ao progreso, ao desenvolvementoe ao mantemento da calidade de vida.Para aclarar esta terminoloxía, na actividade Comproba a presenza dos elementos que compoñen o mediodun ser vivo co cal establece un conxunto de relacións (páxina 72) introdúcese o concepto de medio dunser vivo, tanto no que atinxe ao seu aspecto inanimado (biótopo) como no que atinxe ao conxunto de seres vivosque o rodean (biocenose), co obxectivo de crear unha base conceptual sobre a que asentar posteriormente os termosde ciencias ambientais, paisaxe e impacto ambiental e outros conceptos que aparecerán en cursos posteriores,como por exemplo biodiversidade e desenvolvemento sustentable, que requiren a cooperación dun conxuntode disciplinas, como a bioloxía, a xeoloxía, a física e química e tamén a socioloxía, a psicoloxía e a economía.Nesta unidade tentaremos harmonizar os dous sentidos ou acepcións que pode ter a ecoloxía. Na actividadeComproba a disposición dos elementos dun sistema de calefacción (páxina 74) trátase a ecoloxía comounha aplicación da Teoría de Sistemas, de xeito que se amosa como unha ciencia que estuda un tipo particularde sistema natural, o ecosistema, defínese polos elementos vivos e non vivos que compoñen a súa estrutura epola función que desempeñan estes elementos. Ademais, caracterízase pola presenza de mecanismos de autorregulaciónque manteñen o equilibrio entre o número de produtores, consumidores e descompoñedores. Estesconceptos vólvense tratar na actividade Compara a estrutura e o funcionamento de tres ecosistemas diferentes(páxina 75).A actividade Pensa... (páxina 76) pretende destacar a influencia e interdependencia dos factores bióticos no ecosistema,xa que todos os organismos viven xuntos e son imprescindibles. Nin as plantas nin os animais poden vivirindependentemente uns dos outros, e tampouco poden vivir independentes dos fungos, das bacterias e doutrosmicroorganismos. No ecosistema, as vidas dos organismos dependen da interconexión cos demais seres vivos queforman a comunidade ou biocenose e co espazo físico en que viven, é dicir, o biótopo. Todos dependemos de todo ede todos, de xeito que, se se modifica algunha das súas compoñentes, provócase a alteración de todas as demais.Por esta razón, estase iniciando a cría en catividade da tartaruga boba, unha gran depredadora de medusas, co finde devolvelas ao mar Mediterráneo e así contribuír ao control das poboacións de medusas cuxa proliferación converteunasen verdadeiras pragas.De todas as relacións que poden xurdir nun ecosistema (competencia, simbioses, etc.), destácanse as relacións tróficasou alimentarias, que se representan mediante diagramas de frechas, nas cadeas e redes tróficas, e diagramaspiramidais, tal como se indica nos debuxos das páxinas 78 e 79. Os diagramas que amosan as pirámides de fluxo deenerxía permiten comprender a lei do 10 % que explica o decrecemento da biomasa acumulada e, polo tanto, a enerxía,cando pasamos dun nivel trófico ao seguinte e tamén facilita a comprensión dos fenómenos de bioacumulacióne amplificación biolóxica.