PROGRAMACIÓN75Competencia para aprender a aprender• Adaptar as observacións particulares ás teorías xerais sobre a enerxía.• Facerse preguntas sobre os procesos de transformación da enerxía e obter respostas empregando diversas estratexiase metodoloxías que permitan valorar a información dispoñible.• Desenvolver habilidades para obter información e para transformala en coñecemento propio.Autonomía e iniciativa persoal• Desenvolver valores e actitudes relacionados co aforro enerxético e co respecto polo medio.• Propoñer interrogantes que pretenden estimular a iniciativa persoal e a procura de información sobre as vantaxese inconvenientes de cada fonte de enerxía.ContidosCONCEPTOS• A enerxía como propiedade dos sistemas materiais.• Formas de manifestarse a enerxía.• Cambios de forma: transformacións da enerxía.• As fontes de enerxía.• A enerxía é escasa: o aforro enerxético.PROCEDEMENTOS• Deseño e realización de experiencias e investigacións que permitan medir e obter datos, construír e empregartáboas e gráficos, recoñecer causa-efecto e formular hipóteses que poñan de manifesto as diferenzas entre traballoe esforzo.• Análise e observación das distintas maneiras de manifestarse a enerxía na vida cotiá.• Comprobación mediante un sinxelo experimento de como a enerxía potencial se transforma en enerxía cinética eesta en eléctrica e en enerxía lumínica.• Comprobación mediante un sinxelo experimento das relacións que existen entre a enerxía cinética e a potencial ecomo un corpo acumula enerxía potencial.• Comprobación mediante un sinxelo experimento de que a enerxía nin se crea nin se destrúe, senón que permanececonstante nunha transformación e degrádase.• Coñecemento das medidas de aforro enerxético e a súa aplicación na vida cotiá.• Análise e interpretación de gráficas e diagramas que permitan valorar as consecuencias ambientais do incrementode emisións de CO 2 e a súa relación co aumento do efecto invernadoiro e o cambio climático.• Observación, deseño e realización de esquemas e debuxos que permitan valorar as vantaxes da arquitectura bioclimáticae a construción de casas ecolóxicas.• Deseño e realización de experimentos sinxelos para construír un modelo de muíño eólico.ACTITUDES• Reflexión sobre a importancia que ten a enerxía e a súa influencia na calidade de vida.• Interese por realizar traballos con orde e limpeza.• Actitude rigorosa e científica na realización de experimentos e na aplicación de procedementos de investigación.• Colaboración positiva e respecto polos demais nas actividades conxuntas.• Respecto pola realidade dos datos e observacións, aínda que contradigan as hipóteses ou desexos propios.• Toma de conciencia da necesidade da limitación dos recursos enerxéticos e dos efectos nocivos que a dilapidaciónda enerxía ten para o medio.• Sensibilización ante a necesidade de adoptar medidas encamiñadas a favorecer o aforro enerxético.• Toma de conciencia da importancia de utilizar fontes de enerxía limpas e renovables e valoración na súa xustamedida das consecuencias negativas para o medio do uso das enerxías non renovables.Criterios de avaliacióna.1) Describe a enerxía como a capacidade dos sistemas materiais para producir entre os seus elementos interacciónsque provocan transformacións ou cambios que poden ser físicos, químicos, xeolóxicos e biolóxicos.b.1) Explica os conceptos de enerxía, traballo e esforzo.c.1) Describe as distintas manifestacións da enerxía, que recibe distintos nomes segundo as accións e os cambiosque provoca ou os fenómenos aos que se asocia.c.2) Coñece os conceptos de enerxía cinética e potencial e as variables de que dependen.c.3) Mide e compara datos para amosar as diferenzas e as relacións entre enerxía cinética e potencial.
76PROGRAMACIÓNd.1) Aplica os coñecementos sobre as transformacións da enerxía para a resolución de problemas sinxelos e paraexplicar as causas dalgúns fenómenos cotiáns, como a produción de electricidade nun pantano ou mediante adinamo dunha bicicleta.e.1) Recoñece que o traballo é unha das formas de transferirse ou propagarse a enerxía e realizar investigaciónsque permitan establecer relacións entre a enerxía aplicada e o traballo realizado.e.2) Explica o principio de conservación da enerxía e a degradación que experimenta a enerxía cando se transformaou se transfire.e.3) Describe as distintas transformacións enerxéticas que se producen en distintos tipos de centrais eléctricas atéque se produce a electricidade.f.1) Distingue as fontes de enerxía non renovables das renovables.f.2) Recoñece as vantaxes para a conservación do medio que representan as fontes de enerxía renovables.g.1) Identifica de forma crítica as actividades humanas que impulsan a dilapidación da enerxía e o abuso dos combustiblesfósiles.h.1) Enuncia algunhas medidas para loitar contra a dilapidación de enerxía.Orientacións metodolóxicasAo longo desta unidade exponse o mesmo problema en varias ocasións, e é que algúns termos teñen un significadofísico preciso que non sempre se axusta ao sentido que ten na linguaxe coloquial. Isto ocorre co concepto de enerxíae a súa relación co traballo e coa diferenza entre traballo e esforzo. Convén, polo tanto, poñer de manifesto asideas previas que teñen os nosos alumnos e alumnas sobre estas cuestións e, a partir delas, establecer pontes econexións que nos permitan aloxar correctamente nos seus esquemas conceptuais os conceptos físicos que aparecennesta unidade, co fin de favorecer a súa comprensión e memorización, de xeito que poden máis tarde utilizalospara a resolución de problemas.A actividade Compara distintas manifestacións en que se emprega, transporta ou almacena enerxía (páxina177) pretende investigar as ideas previas dos alumnos e alumnas sobre as diferentes manifestacións da enerxía, dexeito que o concepto de enerxía se manifeste como «forza en acción», responsable de todo o que ocorre no Universo.A actividade Comproba como podes producir luz co movemento dunha pedra (páxina 179) pon de manifestoa serie de transformacións que permiten converter a enerxía potencial almacenada na pedra en enerxía cinética, eesta en enerxía eléctrica. A actividade Comproba como un corpo acumula enerxía potencial (páxina 179) mostraas sucesivas transformacións entre a enerxía cinética e a enerxía potencial no bote que se move. A conclusióná que deberían chegar os alumnos e alumnas con estas dúas experiencias é que os tipos de enerxía se manifestannas transformacións e os distintos nomes que recibe a enerxía non son máis que consecuencia dos cambios que provocaou os fenómenos aos que se asocia. Sobre esta cuestión insístese de novo na actividade Comproba de ondeprocede a luz do faro da túa bicicleta (páxina 180).A actividade Comproba coa punta do teu nariz que a enerxía permanece constante nunha transformación(páxina 181) permite comprobar cun sinxelo experimento o principio da conservación da enerxía, aínda que, claroestá, non podemos comprobar cunha simple pelota que a continua perda de enerxía en cada oscilación se convirtaen calor. O concepto de traballo (e tamén o de calor, na unidade 10, e o de onda, na unidade 11) débense introducircomo unha das formas que ten a enerxía de transferirse ou propagarse. De xeito que se non hai transferencia só sefai un esforzo, pero non se realiza traballo.O esquema da páxina 180 mostra que, agás a xeotérmica e a nuclear, todas as demais formas de enerxía obtéñense,mediante distintas transformacións, a partir da enerxía do Sol. A enerxía electromagnética do Sol propágase enforma de luz, calor, etc. A calor evapora a auga dos mares e forma as nubes. Tamén quenta a Terra de forma desiguale forma os ventos, que arrastran as nubes até os continentes. A auga das nubes almacena enerxía potencial.Ao chover, a enerxía potencial transfórmase en enerxía cinética. Nos pantanos, a auga embalsada almacena enerxíapotencial. Cando a auga cae dende certa altura, a enerxía potencial transfórmase de novo en enerxía cinética,que move unha turbina e un xerador e transfórmase en enerxía eléctrica, que se transporta até as cidades e as vivendas.Por outra parte, a enerxía da luz solar transfórmase en enerxía química almacenada nas ligazóns das moléculasdos seres vivos e dos alimentos. En épocas pasadas, algúns organismos quedaron enterrados e deron lugar aocarbón e ao petróleo, que almacenan enerxía química. As centrais térmicas queiman carbón e petróleo e transformana enerxía química en enerxía eléctrica. As centrais nucleares son as únicas que non dependen do Sol, xa quetransforman a enerxía nuclear de determinados compostos radioactivos en enerxía eléctrica.Os contidos, esquemas e debuxos das páxinas 186-193 pretenden que os alumnos e alumnas aprendan a diferenciarentre as enerxías renovables e as non renovables e que a enerxía debe utilizarse sen facer un gasto innecesario,como un ben escaso que é, ademais, caro e contaminante.