PROGRAMACIÓN91Autonomía e iniciativa persoal• Desenvolver valores e aptitudes relacionados coa importancia para a saúde e para o progreso científico de cienciascomo a óptica e a acústica.• Expoñer interrogantes que pretenden estimular a iniciativa persoal e a busca de información acerca dos fenómenosópticos e sonoros.• Estruturar o coñecemento sobre a natureza das ondas, as súas características e os diversos tipos de ondas existentes.• Suxerirse interrogantes sobre a propagación das ondas e sobre fenómenos como a reflexión e a refracción.• Describir os principais conceptos de óptica e acústica tratados ao longo da unidad.ContidosCONCEPTOS• Ondas: unha forma estraña de viaxar.• As ondas sonoras: tras as pegadas do son.• O eco: a reflexión do son.• Luz: enerxía que se propaga.• A luz propágase en liña recta.• Luz e cor: o espectro visible.• A luz reflíctese ou rebota.• A luz refráctase ou desvíase.• A través das lentes.PROCEDEMENTOS• Observación da forma de propagación das ondas na auga dun estanque ou dun recipiente cando se produce unhaperturbación.• Deseño e realización de experiencias sinxelas que permitan comprender como se produce, se propaga e se reflicteun son.• Interpretación das imaxes que faciliten a comprensión do sónar e da ecografía.• Resolución de problemas sobre a velocidade de propagación das ondas sonoras e luminosas.• Deseño e realización de experiencias sinxelas que permitan a interpretación dos fenómenos de reflexión dasondas sonoras e de reflexión, refracción e dispersión das ondas luminosas.• Interpretación das imaxes que se forman nos espellos e nas lentes.• Aplicación das lentes na construción dalgúns instrumentos ópticos sinxelos e na corrección dalgunhas anomalíasda visión.• Deseño e realización de sinxelos experimentos encamiñados á descomposición da luz branca e á exploración dosefectos das mesturas de cores.ACTITUDES• Recoñecemento e valoración da eficacia do traballo en grupo, desenvolvemento do sentido crítico e do rigor intelectual,respectando a realidade dos datos e observacións, aínda que contradigan as hipóteses propias.• Recoñecemento e valoración da importancia dos fenómenos ondulatorios na civilización actual e da transcendenciadas súas aplicacións en diversos ámbitos da actividade humana, como as comunicacións, a investigación, asanidade, etcétera.• Valoración da importancia da utilización de determinados materiais para a construción de auditorios de músicacon gran calidade acústica.• Coñecemento e valoración dos efectos nocivos para a saúde de determinadas radiacións electromagnéticas, comoa radiación ultravioleta.Criterios de avaliacióna.1) Explica como se define unha onda.b.1) Distingue entre as formas de propagación das ondas sonoras e as electromagnéticas e compara as súas distintasvelocidades de propagación.b.2) Aplica os datos sobre propagación das ondas sonoras e luminosas para a resolución de problemas sinxelos.b.3) Deseña experimentos sinxelos que permiten comprender como se produce e se propaga un son.c.1) Coñece as causas do eco e da reverberación e explica as características que deben cumplir as superficiesreflectantes e a distancia mínima á que se deben atopar.d.1) Resolve problemas sinxelos que utilicen o concepto de raio luminoso e de propagación da luz en liña recta.
92PROGRAMACIÓNd.2) Comprende a natureza do espectro visible e a percepción das cores.e.1) Distingue os diferentes tipos de imaxes, reais ou virtuais, dereitas ou invertidas, grandes ou pequenas, que seforman como consecuencia da reflexión nos espellos e da refracción nas lentes.f.1) Analiza e explica algúns fenómenos debidos á refracción da luz.g.1) Sinala as aplicacións das lentes para a corrección dalgunhas anomalías da visión.g.2) Interpreta e elabora ilustracións científicas que permitan construír modelos de lentes, de espellos e do ollohumano, para comparar e contrastar o funcionamento das lentes e o do cristalino do ollo.h.1) Analiza a descomposición da luz branca, distingue entre cores primarias da luz e da pintura e analiza algunhasdas mesturas de cores.Orientacións metodolóxicasO movemento ondulatorio é un tema cuxa complexidade excede o nivel que sería desexable nun curso de 2.º deEducación Secundaria; porén, a formación de ondas nun estanque de auga é un fenómeno cotián que calquera dosnosos alumnos e alumnas puido observar. Baseándonos nesta observación debemos intentar que asimilen o conceptode onda como unha forma estraña de viaxar, é dicir, unha das formas que ten de propagarse a enerxía (a perturbación)sen que haxa desprazamento de materia, poñendo como exemplo o barquiño que sobe e baixa coas cristase os vales da onda, pero que non se despraza lateralmente. E esta forma de viaxar é a que utilizan dous tipos deondas que todos coñecemos: o son e a luz.O que caracteriza a cada tipo de onda é a súa lonxitude de onda, que é inversamente proporcional á súa frecuencia, e áenerxía que leva asociada. No caso das ondas sonoras, o experimento da goma ao vibrar, estudado na actividadeComproba como se produce un son (páxina 218), mostra que o son é xerado cando algo vibra e que esta vibraciónnecesita un medio material, sólido, líquido ou gasoso, para propagarse (na Lúa non oiriamos nada) (non se debe confundira necesidade dun medio material para a propagación das ondas sonoras co feito de que nos fenómenos ondulatoriosnon se propaga a materia, só se propaga a enerxía da perturbación). Os experimentos que se levaron a cabo para demostrareste fenómeno, como os de Guericke e Boyle, móstranse na actividade Lazos coa Historia da Ciencia (páxina 219)A actividade Pensa... (páxina 219) permítenos comprobar, mediante cálculos sinxelos, a distancia aproximada á que seatopa unha tormenta (sería conveniente consultar os contidos sobre a velocidade nas páxinas 258-259 da unidade 13).Unha das características de todo movemento ondulatorio é que pode sufrir reflexión cando choca cunha barreirareflectante. A reflexión do son nunha superficie que non o absorbe orixina o eco, como se comproba na actividadeComproba como se reflicte o son (páxina 220), aínda que este fenómeno require que a barreira reflectante sesitúe, como mínimo, a 17 metros da fonte que emite o son. En relación con este fenómeno, amósanse dúas aplicaciónsdo eco: a ecografía, que permite interpretar imaxes como a que mostra a actividade Lazos coa medicina(páxina 220) e o sónar (páxina 221).Outra clase de ondas son as electromagnéticas, onde se inclúe a luz, que, a diferenza das ondas sonoras, non requirenmedios materiais para a súa propagación, é dicir, propáganse á velocidade da luz tanto a través do baleiro comoa través de medios materiais. O conxunto de todas estas radiacións ordenadas en función da súa lonxitude de onda(ou da súa frecuencia) constitúe o espectro electromagnético. Evidentemente, non é este o momento nin o lugarapropiado para realizar unha disquisición sobre a natureza da luz e a dualidade onda-corpúsculo. No seu lugar, proponsea actividade Comproba como se propaga a luz en liña recta (páxina 224) que nos introduce directamenteno concepto de raio luminoso e feixe de raios, e permite comprobar que cando o medio é homoxéneo e transparente,a luz propágase en liña recta.A luz, como todo movemento ondulatorio, experimenta fenómenos de reflexión e refracción. Na actividade Comprobacomo se forma unha imaxe (páxina 226) lévase a cabo un sinxelo experimento que pon de manifesto a multiplicidadede imaxes, pequenas, grandes, dereitas, do revés, etc., que se producen nos espellos segundo sexan planos,cóncavos ou convexos. Débese destacar que a reflexión da luz non se produce unicamente cando a superficie ondeincide a luz é pulida e brillante, como un espello (reflexión especular). Todas as superficies reflicten en maior ou menormedida a luz que reciben (reflexión difusa). Debido precisamente á reflexión difusa podemos ver os obxectos; inclusoa luz sería invisible se non chocase con algo e se reflectise, como se mostra na actividade (!) da páxina 222.Outra característica da luz é que se refracta cando pasa dun medio transparente a outro de distinto índice de refracción,é dicir, a outro medio polo que viaxa con distinta velocidade. É difícil establecer unha relación causa-efecto entreo troco de velocidade que experimenta a luz e o troco de dirección que experimenta o raio refractado (talvez se poderíapoñer o exemplo dun desfile de soldados que se moven á mesma velocidade; se os do extremo dereito da formaciónvan freando o seu paso, o resultado é que a formación xira lentamente para a dereita, e viceversa). Cando os conceptosnon se poden comprender facilmente, deben converterse en feitos. Ademais, neste nivel de comprensión optamospor asociar os dous fenómenos como un único feito: cando a luz se refracta, cambia de velocidade e de dirección.