verbatim report of constituency public hearings ... - ConstitutionNet

Aggrey Kilo: Ninashukuru ma-commissioner na wananchi waliojitokeza hapa. Kwa majina mimi ninaitwa Aggrey Kilo, vile
Bwana Chairman alikuwa amesema, na mimi nina vidokezo vitatu ambavyo nitazungumzia.
Kwanza kabisa ni kuhusu nyumba, nyumba za upangaji. Unakuta ya kuwa Kenya sasa, Serikali ama municipaa, sijui kama ni
mkoloni alikuwa anajenga nyumba za upangaji lakini Serikali ya sasa ama municipaa ya Kenya saa hii hawafanyi hivyo na
hatuelewi ni kwa nini. Zile pesa mkoloni alikuwa anaokota ndio zile zile Serikali ya sasa inaokota na unakuta Serikali ama
municipaa hawatujengei nyumba za kupangisha.
Sasa hii imeleta mambo ambapo sasa ni wafanyibiashara fulani wanajenga nyumba na kuna kuwa na wapangaji. Sasa wale
watu wanaweka sheria fulani. Wanasema ukiingia kwa hii nyumba yangu, utalipa deposit ya miezi tatu ama miezi miwili. Sasa
vile unataka kuingia kwa nyumba na una haraka, unampa zile pesa. Ukishampa ile pesa, pengine unachukua transfer kwa
haraka, unamwambia ile pesa yangu nilikupa ya deposit nipe. Inakuwa ni mkutano, zile pesa hupata! Kwa hivyo tungependa
Serikali iangalie hili jambo kwa sababu ukienda kwa watu wa Land Tribunal, wanakwambia ya kuwa hiyo sheria hakuna.
Wanatambua wewe ulipe nyumba, hawatambui deposit. Hizo pesa zaki, itakuwa ni kuvutana na pengine hata uwachane nayo,
kwa vile umepigiwa transfer mbali. Kwa hivyo lazima, Constitution ambayo itakuja, iangalie hili jambo, tuweze kulindwa kwa
haya mambo ya kulipa deposit.
Jambo la pili ni kuhusu elimu. Unakuta ya kuwa tumekuwa na kitu kinaitwa (?) office ama Divisional fees. Hawa watu
wanatengeneza by-laws zao. Unakuta wanawaita ma head teachers wanawaambia tumepitisha hivi. Na kwa vile ma head
teachers wako chini yao, wakikataa kufuata, watapigwa transfer mahali ambapo hawataki, inabidi wafuate.
Wanakuja na sheria wanasema ni lazima watoto wafanye common exam, Division nzima, ambapo kila shule itakusanya pesa
ipeleke kwa Division. Hizo ni pesa nyingi sana ukiichukua shule zote, karibu shule hamsini. Hizo pesa hatujui zinaenda wapi?
Na wale watu wamelazimishwa, wakikataa transfer. Na ukienda kwa ministry inasema hatutambui hiyo, hamtambui lakini iko,
ina exist. Sasa tufanye vipi? Lazima Katiba mpya ianagalie hawa watu (?) na divisional offices mambo yale
wanafanya na ikuwe legalized, na Serikali ijue zile pesa zinakusanywa zinatumika vipi.
Jambo langu la mwisho ni kuhusu wanabiashara ambao wanjulikana kama Jua-Kali. Jua-Kali wa sasa Kenya unakuta
umemplekea mtu fulani vile mzee alikuwa ameongea, umemepelekea mtu fulani vitu, atatafuta ka kosa kadogo halafu ataruka
kukulipa. Akishakuruka kukulipa, yeye anapesa za kwenda kuchukua advocate, vile yule mzee alikuwa ameongea tu, wewe
hauna pesa.
Sasa ile process ya kwenda kumshataki yule mtu ni ghali na wewe mtu wa Jua-Kali, hana hiyo pesa. Sasa unakauta yule mtu
amedhulumiwa na yule tajiri. Kwa hivyo tena hiyo sheria lazima ianagaliwe ikiwa, au watu watawekewa sheria ambayo
itawasaidia. Ikiwa hana pesa, atasaidiwa vipi? Ili kuweza kuitisha pesa zake.
25