mazowsze

niesiona, rośnie znaczenie szlachty mazowieckiej, jej wpływy i —rzecz jasna —stan zamożności.
Zwiększa się także liczba Mazurów skupiających w swych rękach znaczne dobra ziemskie.
Do takich przykładowo zaliczyć można Stanisława Mińskiego, który już w 1588 r. posiadał
1 miasto (Mińsk) i 16 wsi85. Razem (bez nieznanej nam liczby łanów folwarcznych) majątek
Mińskiego, późniejszego wojewody łęczyckiego i podkanclerzego koronnego, obejmował 241
łanów uprawnych. W tym czasie rodzi się potęga polityczna i materialna wielu innych rodzin
(Kryscy z Drobina, Krasińscy z Krasnego), przy czym na wzrost zamożności wielu tych
mazowieckich rodów szlacheckich miały wpływ różne, nie zawsze dające się skartografować
kryteria.
Chcemy przez to powiedzieć, że o zamożności tego czy innego rodu szlacheckiego nie zawsze
świadczy liczba posiadanych przezeń całych czy części wsi. Jest to zjawisko występujące
także w innych prowincjach Korony (w Wielkopolsce i w Małopolsce) — na Mazowszu
jednak przedstawia się ono bardziej okazale. Skoro, jak zaznaczyliśmy, liczba szlachty mazowieckiej
przekraczała 25 % ogółu mieszkańców wsi tej prowincji, a przeważała tu przysłowiowa
biedota szlachecka, z prostego rachunku prawdopodobieństwa wynika, że związki i koligacje
rodzinne tylko w nielicznych wypadkach wpływały na wzrost zamożności tego czy innego
rodu. Stąd dla wielu najlepszą drogą do powiększenia swego stanu majątkowego i następnie
wejścia w szeregi magnaterii było posiadanie dochodowych, dożywotnich urzędów, w szczególności
starostw i dzierżaw królewskich. Starano się przy tym usilnie, aby pozyskać takie
królewszczyzny, które znajdowały się w najbliższym lub bezpośrednim sąsiedztwie własnych
dóbr dziedzicznych.
Typowym przykładem może tu być stary mazowiecki ród Radziejowskich z Radziejowic
w ziemi sochaczewskiej województwa rawskiego. Radziejowscy, ród znany już, co prawda
z nienajlepszej strony, w ostatnich latach samodzielności Mazowsza86, od 1497 r. posiadali
tylko 4 wsie87 i ten stan rzeczy utrzymał się bez zmian przez cały wiek XVI88. Dzięki jednak
objęciu, od czasów Jana Olbrachta, w przeszło półtorawieczne posiadanie miasteczka Mszczonowa
i klucza kampinoskiego (6 wsi) na prawie lennym89, następnie najbogatszego w województwie
rawskim, graniczącego z Radziejowicami, starostwa sochaczewskiego, które z kilkudziesięcioletnią
przerwą utrzymali do 1637 r., czerpali nie błahe dochody z 3 miast, 22 wsi
i 3 obszernych puszcz królewskich. Mimo wysokich dochodów nie zwiększyli (przez wykup)
liczby własnych dóbr dziedzicznych, zbudowali natomiast pod koniec XVI w. w swych
Radziejowicach, jak na warunki mazowieckie okazałą, w głównym zrębie zachowaną do
naszych dni, rezydencję magnacką (pałac —zamek).
Jak nadmieniliśmy wyżej, własność m iejska na Mazowszu była ledwie dostrzegalna,
ograniczała się bowiem do 3 wsi. Mianowicie Solec, własność miasta Warszawy90, Łabna
należąca do miasta Kolna91 i Kozina —do miasta Goszczyna92. Dwie ostatnie wsie były
przedmieściami i tak je stale określano w źródłach. Nie wiemy jednak, czy i kiedy zostały
nadane wspomnianym miastom, jak Solec Warszawie. Ostatecznie zdecydowaliśmy się zaliczyć
je do wsi stanowiących własność miejską, ponieważ lustratorzy wyraźnie zaznaczyli,
że wsie te są „pod jurysdykcją miejską”, używają tych samych praw i wolności93, a w wypadku
wsi Koziny —podlega ona osobnemu burmistrzowi94.
85 P. Mazowsze, s. 233, 255; AGAD, ASK, I, ks. nr 51, k. 1; MK, 134, f. 183.
88 Posądzenie Katarzyny z Radziejowskich o udział w zgładzeniu ks. Stanisława Mazowieckiego, J.
Bartoszewicz, Radziejowice, Warszawa 1879, s. 83-84.
87 AGAD , ASK, I, 48, f. 52: Radziejowice, Zboiska, Kamionka, Kierz.
88 W 1579 r. w tych wsiach było łącznie 17 łanów, P. Mazowsze, s. 147.
88 AGAD, Oddział X V III, ks. nr 9, Rewizja listów 8. III. 1564 r.
90 Nadany Warszawie w 1482 r. Przywileje królewskie Starej W arszawy, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa
1914, s. 5, nr 4.
81 LM 1565, cz. II, s. 115.
®* Tamże, cz. I., s. 51.
98 „przedmieście Łabna tuż pod miastem Colnem... jednakiego prawa i jednej jurysdykcyjej i wolności
z miastem staradawna używ a” LM 1565, cz. II, s. 115.
84 „Przedmieście albo wieś Kozina ... bo jest pod jurysdykcją miejską, też onera noszą co i miasteczko,
mają swego burmistrza osobnego, co ję rządzą”. LM 1565, cz. I, s, 51.
102
http://rcin.org.pl