mazowsze

More documents

Recommendations

Info

skarb państwa w 1565 r .8, a te —w myśl postanowienia konstytucji z 1567 r. —też nie podlegały lustracji i kwarcie9. Rzecz jasna, takie dobra —choć wiele z nich, jak zaznaczyliśmy, powróciło do skarbu dopiero w pierwszej połowie XVII w. —nie przestały być własnością królewską i dlatego zostały oznaczone na MM kolorem przyjętym dla tej kategorii własnościowej. Kierowano się tu zasadą ustaloną słusznie przez wydawców WP, że o przynależności własnościowej osiedli decydują podstawy prawne, mianowicie tytuł własności a nie, dodajmy —czasowe —użytkowanie10. W grupie własności królewskiej znalazły się na MM także te dobra, które w postępowaniu egzekucyjnym z lat 1563-1570 wyrokami królewskimi przysądzono na rzecz skarbu11. Pominięto zaś te, mimo ich opisania w lustracjach, które jak np. Oryszew —Miedniewice w ziemi sochaczewskiej województwa rawskiego, zostały ostatecznie przysądzone szlachcie w dziedziczne posiadanie12. Wreszcie uwzględniono kilkanaście osiedli królewskich nowo lokowanych w drugiej połowie XVI w. oraz te posiadające własne nazwy folwarki, młyny i rudnie położone poza granicami miast i wsi, które udało się zlokalizować. Wykazy przedstawiające rozmieszczenie terytorialne dóbr królewskich w poszczególnych województwach mazowieckich sporządzili wydawcy pierwszej lustracji tych dóbr13. Zwalnia 8 Vol. Leg., II, f. 699, tit. Nabycie pieniędzy. 9 Posesorzy dóbr zastawnych obciążonych „sumami nowym i” dopiero od 1601 r. zostali zobowiązani do płacenia pół kwarty (dimidia). Vol. Leg., II, f . 1496, tit. Lustracje. 10 W P, s. 44. 11 Bardzo skomplikowaną, rzec można nietypową, okazała się sprawa rewindykacji majętności N ieporęt w parafii Wieliszewo powiat warszawski, która od 1484 r. wskutek pewnej transakcji z Bolesławem V księciem mazowieckim (w 1539 r. mowa o sprzedaży — MRPS, IV -1, nr 6442) była w spokojnym posiadaniu Prażmowskich (LM 1565, t. I, s. X X IX ). Atoli w czasie rewizji listów 1564 r. „dali sprawę rewizorowie, żeby to królewska być miała i była o to akcyja zaczęta o nią per comissionem w Zakroczymie, jedno jej nikt nie popierał”. Wobec tego król polecił rzecz zbadać „i potem za daniem sprawy uczyni to, co będzie przystało” (AGAD, tzw. Metr. Lit. IV B, ks. 7, f. 88). Widocznie jednak wskutek odpowiednich zabiegów „imć panów Prażmowskich” sprawę odraczano i nie załatwiono aż do zgonu Zygmunta Augusta. Nie wznowiono jej też za panowania Henryka Walezego ani Stefana Batorego. Dopiero Zagmunt III, po przeniesieniu stolicy państwa do Warszawy, być może w związku z przebudową zamku warszawskiego i szukaniem mieszkania zastępczego, zarócił uwagę na Nieporęt i jego walory letniej rezydencji. „Sprawa zadworna o N ieporęt” odbyła się nie bez ostrego sprzeciwu Prażmowskich i nawet podburzonego przez nich „wszystkiego województwa mazowieckiego” (Diariusze sejmowe 1597 r., wyd. E. Barwiński, Script. Rer. Pol. t. X X , 1907, s. 361 — p. 8) i — jeżeli idzie o pretensje poszkodowanych Prażmowskich — ciągnęła się przez wiele lat (od 1597 r. do 1616 r. nieustannie petita sejmiku czerskiego o Nieporęt dla Prażmowskich lub o ekwiwalent za te dobra. Zbiory Zakładu Dokumentacji IH PAN w Krakowie, Lauda czerskie, Teki Pawińskiego VI, s. 28, 32, 35, 41, 52, 56). Król jednak nie odstąpił od tej rewindykacji, a przebudowany przezeń Nieporęt stał się ulubioną rezydencją Wazów do 1658 r. W tym bowiem roku Jan Kazimierz darował Nieporęt jezuitom warszawskim. S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV, cz. II, Kraków 1904, s. 855, przyp. 1. Nie całkiem wszakże jasna jest sprawa dysponowania tym i dobrami po śmierci Zygmunta III, co być może, pozostaje w związku z postanowieniem konstytucji z 1632 r. (Vol. Leg., III, f. 109, tit. Opatrzenie Najjaśniejszego potomstwa naszego), oraz w jakim stopniu zostały zaspokojone roszczenia Prażmowskich. Możemy tu tylko nadmienić, że w 1642 r. królewna Anna Katarzyna odstąpiła część swego dziedzictwa w Nieporęcie, jaka jej przypadła post Serenisimos olim Parentes suos bratu Janowi Kazimierzowi (MK, 186, f. 136f). Co się tyczy Prażmowskich, wiadomo, że jeszcze w 1647 r. do petitów sejmiku czerskiego wstawiono „Praetensiones Jegomościów PP Prażmowskich strony Nieporętu, aby do J. K. M. PP posłowie promowali za wniesioną instancją i aby w nich rzetelny efekt z miłościwej łaski J. K. M. otrzymać i uspokojeni być m ogli”. Teki Pawińskiego, s. 181. 12 w - województwie mazowieckim: lustrowaną w 1565 r. wieś Srebrowo w ziemi wiskiej, dekretem z 1570 r. przyznano wieczyście Marcinowi Mężeńskiemu, podsędkowi ziemskiemu zambrowskiemu (MK 106, f. 166-169). Wieś Janczewo, też w ziemi wiskiej, w połowie należała do Janczewskich; dekretem z 1564 r. przyznano w całości tę wieś podsędkowi wiskiemu Janczewskiemu (AGAD, tzw. Metr. Lit. IV N, ks. nr. 7, f. 182). Wieś Zblicha w ziemi ciechanowskiej dekretem Zygmunta Augusta z 1570 r. pozostała w ręku Stanisława Bogackiego kasztelana ciechanowskiego (LM X V II, s. 76). W woj. rawskim oprócz dóbr (zob. przypis 7) Oryszew — Miedniewice, wymieniona w LR X V I (mapka) wieś Drzewicz przeszła na własność szlachecką już w X V w. (MK, 40, f. 527). Wieś Głuchówek pod Rawą, jak stwierdzono w 1564 r. w czasie rewizji listów, przeszła frymarkiem na własność Sebastiana Pukińskiego za jego łąki pod zamkiem rawskim (tzw. Metr. Lit. IV B, ks. nr 7, f. 178). Frymark był nierówny, łąki były warte 100 zł „a wioska stoi za 600 z ł” (AGAD, Dział X V III, ks. 9, f. 105). W yznaczony rewizor, kanonik warszawski Kacper Piotrowski, zmarł. W 1569 r. król wyznaczył nowego rewizora Łukasza Brzozowskiego (MK, 106, f. 133). Prawdopodobnie i ta rewizja nie została za życia Zygmunta Augusta dokonana, ostatecznie bowiem sprawę na korzyść Pukińskich rozstrzygnął dekret sejmowy z 1626 r. (LR X V II, s. 137). 13 LR X V I, s. X I- X III; LP, s. X X V I; LM 1565, - cz. I, s. X IX -X X X I. 90 http://rcin.org.pl
to nas od powtarzania ich lokalizacji, zwłaszcza, że do każdego tomu lustracji wydawcy dołączyli przejrzyste mapki przeglądowe w skali 1 : 500 000. Dlatego ograniczamy się tu tylko do podania różnic w stanie ilościowym dóbr królewskich według Pawińskiego, według wydawców pierwszej lustracji i według naszych badań. Jest rzeczą zrozumiałą, że dość znaczne różnice, zarówno w liczbach bezwzględnych osiedli należących do króla, jak i w stosunku procentowym do ogółu osiedli mazowieckich, uzyskaliśmy w wyniku poszerzenia podstawy źródłowej 14. Miasta królewskie na Mazowszu T a b e la I Pawińskia Lustracje k Mazowsze0 Województwo miasta miasta miasta #/o 7 . ogółem królewskie ogółem królewskie ogółem królewskie °/o Płockie Rawskie Mazowieckie 16 15 64 4 6 36 25 40 56 16 15 63 4 8 35 25 53 56 16 23 68 4 10 36 25 43 53 Razem 95 46 48 94 47 50 107 50 46 W sie królewskie na Mazowszu T a b e la 2 Pawiński8, Lustracje k Mazowsze 0 Województwo wsie wsie wsie °U ogółem królewskie ogółem °/o ogółem królewskie^ królewskie® °/o Płockie Rawskie Mazowieckie 1115 918 3957 12 42 208 l,05f 4,5 5 1075 918 4110 16 70 253 1.5 7.6 6,1 1115 942 4515 Razem 5990 262 4,6 6103 339 5,5 6572 386 5,9 a P. Mazowsze;* > LM 1565, cz. I; c Mazowsze w drugiej połowie X V I wieku (nasze opracowanie); ^ Łącznie z dobrami nie lustrowanymi (LM 1565, cz. I, s. XXX, tab. 5); e Łącznie z częściami wsi;* U Pawińskiego (P. Mazowsze, wstęp, s. §1) 1,04 — błąd w obliczeniu. 17 81 288 1.5 8.6 6,4 Stan posiadania królewskiego na Mazowszu w końcu XVI w. T a b e la 3 Województwo Miasta Wsie Razem Obszar w km2 ogółem królewskie °/o ogółem królewskie V. ogółem królewskie a 7. Płockie 4304 16 4 25 1115 17 1,5 1131 21 1,8 Rawskie 6173 23 10 43 942 81 8,6 965 91 9,4 Mazowieckie 23016 68 36 53 4515 288 6,4 4583 324 7,1 R azem 33493 107 50 46 6572 386 5,9 6679 436 6,5 a Łącznie z częściami wsi. Jak z podanych wyżej tabel nr 1 i 2 wynika, stan dóbr królewskich na Mazowszu u schyłku XVI w. przedstawiał się lepiej, niż sądzili wydawcy pierwszej ich lustracji 1564/1565, i zna 14 Oprócz opublikowanych lustracji dóbr królewskich z XVI i X V II w., wykorzystaliśmy następujące, częściowo cytowane wyżej źródła: Rewizje przywilejów na dobra królewskie, AGAD, tzw. Metr. Lit. IV B, ks. 7, 8; Dekrety królewskie zapadłe na sejmach 1567-1570, AGAD, Oddz. X V II, ks. 7, 9; MK, nr 106, 109. 91 http://rcin.org.pl
Page 1 and 2:
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT HISTO
Page 3 and 4:
Page 5 and 6:
Page 7 and 8:
W S T Ę P Władysław Pałucki Odd
Page 9 and 10:
wyższa wydane uprzednio województ
Page 11 and 12:
Dla autorów opracowujących poszcz
Page 13 and 14:
tucjom i osobom, które ułatwiły
Page 15 and 16:
T aryfy 1789-1790 — W y p isy K .
Page 17 and 18:
ŹB Ó DŁA I. ŹRÓDŁA PISANE Ire
Page 19 and 20:
liczebności elementów opodatkowan
Page 21 and 22:
niejszych wizytacji X V II i X V II
Page 23 and 24:
II. ŹRÓDŁA KARTOGRAFICZNE IIenry
Page 25 and 26:
współrzędnych geograficznych, ni
Page 27 and 28:
METODA I WYNIKI I. ŚRODOWISKO GEOG
Page 29 and 30:
Niewątpliwie, na skutek zwiększan
Page 31 and 32:
Ważniejsze dopływy Narwi, to: Bie
Page 33 and 34:
Północnomazowieckiej, na pogranic
Page 35 and 36:
II. PODZIAŁY ADMINISTRACYJNE A n n
Page 37 and 38:
stracyjną. Wydaje się, że dopier
Page 39 and 40: wytyczona. Dawne znaki własnościo
Page 41 and 42: wości, a mianowicie: Bodzanowo (po
Page 43 and 44: na obszarze powiatu makowskiego, kt
Page 45 and 46: w X V III w., znany nam z taryf pod
Page 47 and 48: jednak trzy przekazy są zgodne co
Page 49 and 50: tak jako pierwej zdawna było...”
Page 51 and 52: Ziemia rawska dzieliła się w X V
Page 53 and 54: Mapa rekonstruuje granice jednostek
Page 55 and 56: osobliwy wypadek uzależnienia czę
Page 57 and 58: (1502)132, Stoczek czyli Miednik (1
Page 59 and 60: ANEKS I. Powierzchnia województw M
Page 61 and 62: D E K A N A T P R Z A S N Y S K I (
Page 63 and 64: ANEKS III Liczba parafii na Mazowsz
Page 65 and 66: Najbardziej skomplikowaną sytuacj
Page 67 and 68: Goszczynem11, Gniewań koło Latowi
Page 69 and 70: zniekształcenia. W tej sprawie kon
Page 71 and 72: wości (zgrupowań), których nazwa
Page 73 and 74: Powiat Parafia Miejscowość Ostatn
Page 75 and 76: Tabela 2 Miejscowości według powi
Page 77 and 78: 2. C H A R A K T E R I W IE L K O
Page 79 and 80: i później kilkakrotnie do począt
Page 81 and 82: w 3£Vl w. dawny gród (castrum) w
Page 83 and 84: przy kruchej podstawie szacunków,
Page 85 and 86: T a b e la 2 Zagęszczenie sieci mi
Page 87 and 88: nie podnosząc jednak ogólnego wsk
Page 89: instytucji tej samej kategorii wła
Page 93 and 94: w stosunku do pozostałych kategori
Page 95 and 96: Zgoła inaczej przedstawiało się
Page 97 and 98: nej płockiej, w archidiakonacie pu
Page 99 and 100: Na to demograficzne i posesoryjne z
Page 101 and 102: preaeäiis per grossos qindecim de
Page 103 and 104: IV. NAZEWNICTWO Władysław Pałuck
Page 105 and 106: ostatniej10, takie nazwy piszemy ł
Page 107 and 108: pospolitej Ludowej, zawierającego
Page 109 and 110: tuacja hydro- i topograficzna. Obie
Page 111 and 112: W reszcie, jeśli idzie o łasy, mo
Page 113 and 114: Jeżeli budowa czy konserwacja grob
Page 115 and 116: W tej sytuacji postanowiliśmy (bio
Page 117 and 118: W niektórych wypadkach, kiedy mogl
Page 119 and 120: Sochaczew, Sochocin, Świder (czers
Page 121 and 122: http://rcin.org.pl
Page 123 and 124: akterem zagospodarowania północne
Page 125 and 126: Zróżnicowanie podłoża glebowego
Page 127 and 128: Liczba działek i posesji w Starej
Page 129 and 130: liczba posesji według spisów poda
Page 131 and 132: Poza nim i wzdłuż ulicy Zakroczym
Page 133 and 134: pola elekcyjne. Zachodzące zm iany
Page 135 and 136: i dziekana. W dawnej wieży obronne
Page 137 and 138: 2. PŁOCK Kazimierz Pacuski P lan m
Page 139 and 140: oraz zlokalizowano bram ę i w jazd
Page 141 and 142:
3. RAWA Wojciech Kalinowski Podstaw
Page 143 and 144:
ty c k ą 21. Świadczy o ty m zary
Page 146 and 147:
IN DEKS M IE JSCOWOŚCI Indeks obej
Page 148 and 149:
Bagno Rańczy zob. Wola Rańcza Bag
Page 150 and 151:
Błomlno Gumowskie, płoń., Skoła
Page 152 and 153:
Borzymówka zob. Borzymowa Wola Bor
Page 154 and 155:
Budziszewo zob. Rostki-Budziszyn0 B
Page 156 and 157:
Chojeczno-Widliska zob. Jagodne Cho
Page 158 and 159:
Ciemniewo (Ciemniewko), sąch., Są
Page 160 and 161:
jew), Czerniejew, liw., Wodynie alb
Page 162 and 163:
kotowskie?), Braki, gąb., Kozłowo
Page 164 and 165:
Duczemino zob. Duczymino Kościelne
Page 166 and 167:
Gamratka, garw., Mińsko, G 6 Garba
Page 168 and 169:
Godlewo Małe Wronie zob. Godlewo-W
Page 170 and 171:
Górki-Ponikłystok (Górskie), Gó
Page 172 and 173:
Grudzkowola zob. Wola Grodzka Gruma
Page 174 and 175:
zyki, Pomaski-Jałbrzyki, Załuże-
Page 176 and 177:
Jeżewo, sąch., Radzi mino Wlk., E
Page 178 and 179:
Karwowo, wysz., Bodzanowo, d., F 3
Page 180 and 181:
Kobylak zob. Wólka-Kobylak Kobylak
Page 182 and 183:
Korbasino zob. Kurbasino Głuchowsk
Page 184 and 185:
Kozłowo zob. Kozłowo-Liska, Pęcz
Page 186 and 187:
Krzeczkowo-Bieńki, Krzeczkowo Pie
Page 188 and 189:
Laskowo-Jabłoń zob. Laskowo Lasko
Page 190 and 191:
Łaguszów (Łaguzów), Łaguszew,
Page 192 and 193:
Majno zob. Słubice-Majno Makomaze
Page 194 and 195:
Mierzejewo-Janki I, Janki Stare, os
Page 196 and 197:
Mnichowice, Michowice, raw., Wysoki
Page 198 and 199:
Myszewo-Przasnki zob. Żółtowo- -
Page 200 and 201:
Nowa Wieś, = Nowa Wieś, Płaczkow
Page 202 and 203:
zewo G.), Ołtarze-Gołacze, nur.,
Page 204 and 205:
Parzniewo Wielkie, Parzniew, bł.,
Page 206 and 207:
Plewki zob. Zambrzyca-Plewki Plewni
Page 208 and 209:
Popielzyn Górny, zakr., Juniec, E
Page 210 and 211:
Konarze P., nur., Nur, Łętowo- -D
Page 212 and 213:
iszewko), Rembowo, Zembrzus-Rembowo
Page 214 and 215:
Ruda, przasn., Dzierzgowo, C 4 Ruda
Page 216 and 217:
Sady zob. Bądkowo-Rochna, Brunowo-
Page 218 and 219:
Skarbkowa zob. Kłopoczynek Ma- Ska
Page 220 and 221:
Smulska zob. Smolska Sobanice I (w
Page 222 and 223:
Stpice zob. Szeligi-Stpice. Stpice-
Page 224 and 225:
kie* , Szwarocin Stary, gąb., Rybn
Page 226 and 227:
Śmietanki zob. Słonczewo-Śmiotan
Page 228 and 229:
(T. Stare Jadam y?), ciech., Pałuk
Page 230 and 231:
Umięcino-Falki zob.. Umięcino- St
Page 232 and 233:
Wiączemin, Wiączemin Polski, gąb
Page 234 and 235:
Wojciechowa Wola zob. Wicie Wojciec
Page 236 and 237:
Woła Mysłkowska, Wola M y- stkows
Page 238 and 239:
Wólka Łasiecka zob. Wola Łasicka
Page 240 and 241:
Zaborowo, wysz., Gumino, E 3 Zaboro
Page 242 and 243:
Zambski Zastrużne zob. Zastruże Z
Page 244 and 245:
Zgliczyn-Wity), Zgliczyn W itowy, r
Page 246:
sty* (Ż. Włoski), Ż. Zalesie*,
Page 249 and 250:
Korabka (Korabiewka), Korabiewka, r
Page 252 and 253:
L a M azo v ie d a n s la se co n d
Page 254 and 255:
est documentée en grande m ajorit
Page 256 and 257:
LÉG EN D E GRANICE Korony wojewód
Page 258:
http://rcin.org.pl
show all

mazowsze

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?