mazowsze

Powiat Parafia Miejscowość Ostatnia wzmianka
kamieniecki Niegowo a. Krukówka 1564
Dąbrówka
kamieniecki Pniewo a. Karło wo W ola 1676
Wyszkowo
kamieniecki Pniewo a. Zalesie 1563
Zambska
kamieniecki Postoliska Janowo 1552
Z ie m ia
liw s k a
liwski Czerwonka Rudki 1673
liwski Czerwonka Tarnowo 1578
liwski Kałuszyno Ostrów 1673
liwski Kałuszyno Ruszna 1667
liwski Kałuszyno Szc zu t o w o 1673
liwski Niwiska Chojeczno Droz­ 1567
dowa W ola
liwski Niwiska Wiernoszówka 1673
* Data ostatniej wzmianki w wykorzystanych przez nas źródłach, w tym także wzmianki
o wsiach opustoszałych, zob. s. 17-22 i 65-66.
(w powiecie sąchockim). Są to w znacznej większości małe wsie szlacheckie, ale zdarzają się
także inne, np. Kosowo albo Kąsów, duża wieś arcybiskupa gnieźnieńskiego w kluczu skierniewickim.
W 1553 r. liczyła ona 19 łanów kmiecych, była to jednak ostatnia wzmianka o tej
miejscowości, która wkrótce potem musiała zaginąć nie zostawiając śladu, umożliwiającego
lokalizację (może wchłonięta przez sąsiednią wieś?)23.
Ogółem nie udało się zlokalizować, nawet w przybliżeniu, 88 miejscowości. Ponieważ
liczba wszystkich miejscowości, które są nam znane na Mazowszu w drugiej połowie X V I w.,
wynosi 6 679, niezlokalizowane stanowią 1,3 % 24. Ich większość leżała na Mazowszu południowo-wschodnim,
tj. w ziemiach czerskiej, warszawskiej, nurskiej i liwskiej (50 miejscowości
niezłokalizowanych, czyli 2,5% całości osadnictwa tych ziem).
Ustalenia A. Pawińskiego, oparte na pojedynczych rejestrach poborowych dla każdej
ziemi, wyrażały się liczbą 6 084 osad na Mazowszu. Jak widać, nasze opracowanie powiększyło
tę liczbę o 595 miejscowości, czyli o 9,8 %> z tego w województwie mazowieckim przybyły
563 osady (wzrost o 14%), a w województwie rawskim —32 (3%); w województwie płockim
pozostała liczba Pawińskiego, co jednak nie oznacza, że liczyliśmy tylko miejscowości
jemu znane25. Zmiany w poszczególnych powiatach częściowo są wynikiem innego zasięgu
niektórych jednostek administracyjnych, niż przyjmował Pawiński, stąd też ubytek w kilku
powiatach w stosunku do liczb miejscowości tego autora. Największy przyrost osad mamy
do zanotowania w powiatach nurskim (37%) i ostrowskim (34%).
Oczywiście należy pamiętać, że miejscowości były bardzo różnej wielkości, od
jednodworczych osad młyńskich lub złożonych z kilku zagród przysiółków aż po duże miasta,
a zatem powyższych zestawień liczbowych nie można traktować tak, jak zestawienia jednostek
w pełni porównywalnych. Największe zagęszczenie osad widzimy w tych powiatach,
23 Rejestr pob. z. rawskiej 1553; J. Warężak, Słownik..., z. I,s. 157;tenże, Osadnictwo.-., s. 162. Kolejność
nazw w dokumencie z 1359 r. (Kodeks dypl. Wielkopolski, t. III, nr 1404) oraz informacja z 1553 r., że to
miejscowość w kluczu skierniewickim, wskazywałaby na sąsiedztwo Samic, a nie Łyszkowic, przy których
w 1510 r. wymieniono łąkę w Kossowie.
24 Opracowanie województwa płockiego ok. 1578 r . pozostawiło 7 miejscowości niezłokalizowanych
(W P , s. 25), z nich 3 udało się nam teraz zlokalizować, ale ze źródeł poprzednio niewykorzystanych doszło
7 innych osad niezłokalizowanych. W opracowaniu woj. lubelskiego miejscowości niezlokalizowane stanowią
również 1,3% (W L , s. 28-29).
26 P. Mazowsze, wstęp, s. 15-19. Opracowanie woj. płockiego (W P , s. 24) dało liczbę 1 075 miejscowości,
czyli mniej niż zestawienie Pawińskiego. Było to wynikiem uznania niektórych osad, liczonych przez Pawińskiego
oddzielnie, za tożsame (części folwarczne i zagrodowe tych samych wsi).
74
http://rcin.org.pl