Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
loków i ulic w zachodnio-południowej części przedmieść, aktualny dla schyłku XVI w.,<br />
podaje pierwszy z wymienionych planów. Natomiast plan I. Hoppego, mimo wielu cennych<br />
szczegółów, zawiera sporo błędów i opuszczeń. Nie ma np. uliczki Dziekańskiej wymienianej<br />
w szosach, ani ulicy Łazarzowskiej. Zaznaczona jest natomiast uliczka stanowiąca przedłużenie<br />
ulicy Koziej w kierunku południowo-zachodnim, oddzielająca obrzeżne posesje mieszczańskie<br />
od szlacheckich. Być może powstała ona dopiero w drugiej ćwierci XVII w. W opracowanym<br />
planie dla schyłku XVI w. nie uwzględniono jej.<br />
Podstawą szczegółowego opracowania podziałów własnościowych były przede wszystkim<br />
spisy płatników szosu miejskiego z lat 1579-1594. Ujętą w szosach sieć ulic przedmiejskich<br />
oraz występującą przy nich ilość posesji zestawiono w tabeli 2.<br />
Jak wynika z tabeli nr 2, spisy podatkowe z poszczególnych lat różnią się liczbą zarejestrowanych<br />
ulic i występujących przy nich posesji. Najpełniejszy zestaw ulic zawiera szos<br />
miejski z 1579 r. Natomiast następny z 1594 r. pomija kilka ulic, przy których znajdowały<br />
się posesje właścicieli nie podlegających prawu miejskiemu. Dotyczy to ulic po wschodniej<br />
stronie Krakowskiego Przedmieścia, schodzących ku Wiśle Vicus stricta i Yicus post Moniales,<br />
gdzie skupiły się posesje szlachty i duchowieństwa oraz ulicy Dziekańskiej (Decmatus) na<br />
gruntach kapituły św. Jana.<br />
Tabela ujawnia znaczne czasami różnice w liczbach posesji przy tej samej ulicy. W niektórych<br />
wypadkach jest to odbiciem zmian własnościowych na skutek parcelacji czy też<br />
komasacji kilku posesji w ręku jednego właściciela, co wystąpiło przy ulicy Długiej i na Krakowskim<br />
Przedmieściu. Natomiast różnice w liczbie posesji przy ulicy Freta, Rybitwi powstały<br />
z winy urzędnika, który albo pomijał posesje, albo posesje dwóch sąsiadujących z sobą ulic<br />
spisywał pod nazwą jednej z nich.<br />
Wykazane w szosach podziały własnościowe zrekonstruowano, konfrontując plany XVII-<br />
- XVIII w. z opracowanymi zestawieniami chronologicznymi informacji źródłowych o poszczególnych<br />
posesjach. Jednakże nie zdołano ustalić nawet hipotetycznej lokalizacji wielu posesji.<br />
W świetle zrekonstruowanego zagospodarowania przedmieść wyraźnie zarysowują się<br />
skupiska krótkich, wąskich działek o intensywnej zabudowie mieszkalno-gospodarczej (Rynek<br />
Przedmiejski, Freta, Mostowa) oraz ciągi obszernych parcel ogrodowych'z domami lub dworami<br />
i różnego rodzaju budynkami gospodarczymi (Łazarzowska, Przeczna, Droga ku św. Krzyżowi).<br />
Źródła wymieniają również kilka folwarków usytuowanych na krańcach ulic przedmiejskich42.<br />
Obszerniejsze parcele, szczególnie po wschodniej stronie drogi ku św. Krzyżowi,<br />
posiadały po kilka nieruchomości należących do różnych właścicieli43. Ale tych wtórnych<br />
podziałów własnościowych w obrębie większych parcel nie uwzględniono w rekonstrukcji.<br />
Stąd wynikają różnice liczbowe między podziałami oznaczonymi na planie a liczbą posesji<br />
w tabeli 2.<br />
Gorzej przedstawiają się możliwości ustalenia liczby działek i podziałów własnościowych<br />
na Nowym Mieście. Poza bowiem wzmiankami o ogólnej liczbie posesji, podanymi w lustracjach,<br />
zachował się jedyny dla XVI w. wykaz imienny posesjonatów z 1510 r.44 oraz kilka<br />
dla drugiej połowy XVII w.45 W tej sytuacji uwzględniono wszystkie źródła jako podstawę<br />
rekonstrukcji, korygując je danymi uzyskanymi z ksiąg miejskich Nowej Warszawy z lat<br />
1477-159846. Nie udało się jednak uchwycić ani pełnej zabudowy, ani też w pełni stosunków<br />
własnościowych, czy charakteru zagospodarowania działek, szczególnie przy ulicach tylnych,<br />
parcelach zlokalizowanych nad Wisłą oraz przy drogach wychodzących w kierunku północnym<br />
i zachodnim na przedmieścia nowomiejskie.<br />
Zwarty zespół zabudowy miejskiej ograniczał się do ulicy Freta47 i bloków wokół Rynku<br />
42 Szos miejski z 1594-1620 r. wymienia folwark aptekarzowski przy Krakowskim Przedmieściu i trzy<br />
folwarki przy ulicy Długiej : Bolkowski, Płochiński, Półtoraków.<br />
43 D otyczy to przede wszystkim parcel nadanych mansjonarzom i wikariuszom. W ydzielone posesje<br />
wydzierżawiano na prawie em fiteutycznym mieszczanom warszawskim.<br />
44 Zob. Źr. do dziej. Warszawy, przypis 29.<br />
45 Tamże, oraz „Spis Obywatelów Miasta Nowej Warszawy 1655” Stockholm, Riksarkivet, Extranea<br />
IX 82.<br />
46 AGAD, Nowa Warszawa 1, 2, 3, 4, 5, 6, 133, 134, 135.<br />
47 Część ulicy Freta od Świętojerskiej do Rynku Nowego Miasta wliczano do Nowego Miasta. Ten<br />
odcinek Freta zwano także „ulicą do Nowego M iasta” lub „Freta Noyae Civitatis".<br />
127<br />
http://rcin.org.pl
Change language