mazowsze

osobliwy wypadek uzależnienia części parafii od jurysdykcji biskupa innej diecezji117. Opierał
się on na zasięgu parafii przekazanym przez źródła z drugiej połowy X V I w., jednak w momencie
erekcji parafii Dobre w 1530 r. należały do niej tylko następujące wsie: Żadna alias
Dobre, Makowiec, Rakowiec, Brzeźnik, Brzozowica i Kobylałąka118.
Z wymienionych w 1530 r. wsi tylko Rakowiec został w 1548 r. zaliczony do diecezji
poznańskiej. Brak nam materiałów źródłowych proweniencji kościelnej do ustalenia przynależności
parafialnej tej wsi w późniejszym czasie, należy jednak zwrócić uwagę na fakt,
że rejestry podatkowe 1578 i 1663 r. notują tę wieś w parafii Czerwonka, a więc parafii należącej
do dekanatu liwskiego diecezji poznańskiej, jakkolwiek na błędne zaszeregowanie tej
miejscowości wskazuje fakt, że również i sam ośrodek parafii — Dobre, został umieszczony
w rejestrze parafii Czerwonka.
Analiza przynależności parafialnej w X V I-X V III w. pozostałych wsi zaliczonych do diecezji
poznańskiej, a notowanych przez rejestr łanowego 1563 r. w parafii Dobre, doprowadza
do wniosku, że w ciągu X V I w. weszły one w skład parafii sąsiadujących z parafią Dobre,
ale położonych już na obszarze diecezji poznańskiej119 i taki stan rzeczy przyjmujemy na
mapie.
Podobnie przedstawia się sprawa ostatniego odcinka granicy między diecezjami, gdzie
wieś Skarzyno została zaliczona w 1548 r. do diecezji płockiej, podczas gdy sąsiednia wieś
Wyrzykido diecezji poznańskiej. W drugiej połowie X V I w. zarówno wieś Skarzyno (Skarzyno
Koszewnica) jak i Wyrzyki (Skarzyno Wyrzyki) płaciły pobór łanowego wraz z innymi wsiami
w parafii Czerwonka, położonej w diecezji poznańskiej, a przynależność tych dwóch wsi
do parafii Czerwonka potwierdzają źródła kościelne w 1617 r.120
Granica pomiędzy archidiakonatem płockim i pułtuskim jest wątpliwa na styku
dekanatu przasnyskiego i pułtuskiego. Parafia Podosie wykazywana jest — dość konsekwentnie
w ciągu X V I i początku X V II w. — w obu dekanatach jednocześnie w następujących
latach: 1506121 i 1628 r.122 (dekanat wiejski pułtuski — i dekanat przasnyski); w 1530 r.
w wykazie obejmującym parafie archidiakonatu pułtuskiego Podosie jest wymienione tylko
w dekanacie pułtuskim, natomiast w wykazie z 1632 r. jest poświadczone w dekanacie przasnyskim123.
Na mapie całą parafię obwiedliśmy granicą archidiakonatu, wskazującą na alternatywną
przynależność tej parafii do wymienionych archidiakonatów.
Na tym miejscu — być może będzie to pomocne dla wyświetlenia tej sytuacji — należy
wspomnieć, że prace nad rekonstrukcją granic archidiakonatu pułtuskiego dały nam podstawy
do wnioskowania, iż granica ta, wytyczona w chwili wydzielenia archidiakonatu mocą
aktu z 1443 r.124przebiegała w innym miejscu. Granica ta w głównych zarysach była zgodna
z przebiegiem ówczesnych granic politycznych, tzn. wschodniej granicy księstwa płockiego.
Przebieg granicy można w przybliżeniu zrekonstruować w oparciu o dokument 1443 r. i wykaz
parafii w archidiakonacie pułtuskim 1530 r.-, który być może zachował układ dawnego formularza125.
Następnie pomiędzy X V — a schyłkiem X V I w., zapewne w związku z rozwojem
sieci parafialnej na wschodnim Mazowszu, nastąpiła zmiana organizacji przestrzennej archidiakonatów
i przesunięcie się granicy archidiakonatu pułtuskiego na wschód, polegające
na włączeniu do archidiakonatu płockiego dekanatu przasnyskiego i ciechanowskiego, dotychczas
pozostających w archidiakonacie pułtuskim.
117 Nowacki, s. 548.
118 Arch. Diec. Płoc., Episcopalia nr 33, k. 78-81.
119 Rudno — rejestry skarbowe 1567 i 1673 — par. Czerwonka, wizytacja 1617 i 1667, — par. Wiśniewo,
Tabela 1827 — par. Dobre; Rudzienko — j.w .; Osowno — rej. skarbowe 1578, 1673 — par. Czerwonka,
1663 par. Dobre, wizytacja 1617 par. Czerwonka; Now a Wieś (Osowieńska W ola czyli Nowe Osówno) — rej.
skarbowe 1578, 1663, 1673 par. Czerwonka, Taryfy 1789-1790 par. Czerwonka, Tabela 1827 - par. Pniewnik;
Czarnogłów i Czarnogłówka W ólka — wizytacje 1617 i 1667, Czaykowski, Regestr diecezjow, Tabela
1827 — par. Wiśniewo.
120 Knapiński, Notaty, s. 86.
121 Arch. D iec. Płoc., Akta Konsyst. 6, f. 103-108.
122 Arch. Diec. Płoc., Akta Konsyst. 59, p. 92-114.
128 Biblioteka Czartoryskich, rkps 28808, zob. przyp. 101.
124 KDMaz., s. 206, nr C L X X X IX .
125 Materiały do dziejów kolegiaty pułtuskiej, Arch. Kom. Hist., t. X (dalej Mat. kol. pułt.), s. 388 - 389,
55
http://rcin.org.pl