mazowsze

przyjęła założenia, ze ograniczy się do wyboru gościńców23. Na naszej mapie znajdują się
niemal wszystkie gościńce, poświadczone w źródłach podanych przez A. Borkiewicz-Celińską24.
Z pozostałych dróg, które oznaczyła autorka, mamy znaczną część, ponadto występują
u nas 4 gościńce, których nie zawiera wzmiankowane opracowanie ziemi ciechanowskiej25.
Istotnym uproszczeniem na naszej mapie jest pom inięcie w ariantów dróg, tzn.
jeżeli między dwiema miejscowościami występują na dawnych mapach dwa lub nawet trzy
połączenia, my wybieramy tylko jedno z nich. Np. według mapy Perthéesa połączenie Sochaczewa
z Błoniem miało na pewnym odcinku dwa tory, jeden przez wsie (m.in. przez
Paprotnię), drugi tylko przez karczmy (m.in. Wymysłów); na naszej mapie oznaczyliśmy
drogi tylko zgodnie z pierwszym wariantem. Tak samo wybraliśmy tylko jedną drogę spośród
dwóch pokazanych przez Perthéesa między Wizną a Zawadami. Tutaj można jeszcze
dodać, że niektóre z takich, odnóg bywały drogami sezonowymi26.
Szczegółowy przebieg dróg ustaliliśmy zgodnie z mapami z przełomu XVIII i XIX w.,
a na podkładzie map 1:100 000 z pierwszej połowy XX w. Gdy gościniec jest oznaczony
tylko na mapie Perthéesa, inne dawne mapy wykorzystano pomocniczo, np. szczegółowy
przebieg drogi Mogielnica —Goszczyn oznaczyliśmy posiłkując się drogami wiejskimi z map
Gilly’ego i Kwatermistrzostwa. Jeżeli gościniec występuje na kilku mapach i w jego przebiegu
zachodzą między tymi mapami rozbieżności, postępowaliśmy niejednakowo, wychodząc
z założenia, że nie można w tym zakresie uznawać zawsze wyższości jednej tylko mapy27. Pom
ocą w wyborze rozwiązania służyła nam oczywiście sieć osadnicza na danym terenie w XVI w.
Niekiedy więc przyjmowaliśmy przebieg drogi zgodnie z mapą Perthéesa, np. gościniec
Płock —Bodzanów przez Jasień, Miszewo Strzałkowskie, Pepłowo, co znajduje potwierdzenie
w źródłach z XVI w.28 Odmiennym przykładem może być droga z Sierpca przez Mochowo
w stronę Dobrzynia, którą poprowadziliśmy nie przez Kurowo, jak na mapie Perthéesa, ale
przez Zglinice Wielkie, jak oznacza mapa Kwatermistrzostwa (na mapie Textora nie ma tego
gościńca)29. Podobnie przebieg niektórych dróg w okolicach Mławy jest na mapie Perthéesa
uproszczony lub zniekształcony, gdy na mapie Textora występuje dokładniej i prawdopodobnie
wierniej.
Jeszcze innym przykładem jest ustalenie połączenia między Wyszogrodem a Gąbinem
na podstawie map Perthéesa i Gilly’ego : odcinek Wyszogród —Iłów oznaczają obie te mapy,
Iłów —Jamno podaje tylko Gilly, Jamno —Słubice podaje Perthées (natomiast Gilly ma
połączenie Iłów —Słubice), Słubice —Wymyśle jest na obydwu mapach, a Wymyśle —
Gąbin tylko na mapie Gilly’ego. Wreszcie przykład posłużenia się dodatkowym materiałem
z XVIII w., który pozwolił skontrolować gościńce wyróżnione na mapach: drogę Skierniewice
—Jeżów oznaczyliśmy częściowo zgodnie z mapą Perthéesa, częściowo według mapy
Gilly’ego, w części zaś tak, jak podaje źródło opisowe30.
28 Spośród gościńców wzmiankowanych w źródłach pisanych dwa zostały oznaczone według mapy
Textora, ale niezgodnie z przytoczonymi wzmiankami (nr 13 i 14), a trzeci gościniec pokazano tylko w części
pokrywającej się z inną drogą (nr 12). Gościniec nr 18 został przedstawiony według mapy Kwatermistrzostwa.
Z innych dróg, które nie mają wzmianek źródłowych, tylko gościniec Ciechanów — Sochocin miał nie w y­
stępować na dawnych mapach, ale jest on oznaczony na mapie Perthéesa woj. płockiego. Natom iast nie
znajdujemy w źródłach kartograficznych traktu z Płońska do Nasielska przechodzącego na południe od
Królewa, a także kilku mniejszych dróg oznaczonych przez autorkę. A. Borkiewicz-Celińską, op. cit., s. 135-
-139 i mapa na s. 141.
24 Nie oznaczyliśmy tylko dwóch dróg, pominiętych również na mapie A. Borkiewicz-Celińskiej, a mianowicie
Ciechanów — Krasne i Czerwińsk — Żukowo (nr 12 i 13).
26 Są to połączenia: Krzynowłoga Mała — Janowo, Przasnysz — Bogate — Maków, Sochocin —
Sarbiewo — Raciąż, Czerwińsk — Wyszogród. Nb. dwa ostatnie gościńce znajdują się na mapie Perthéesa.
28 Odcinek drogi Dąbkowice — Krępa jest opatrzony na mapie Gilly’ego objaśnieniem: im Herbst
und Frühjahr.
27 Por. przyp. 21
28 W 1575 r. ten gościniec jest wzmiankowany obok Gulczewa i Jasienia, a w 1593 r. przez Pepłowe
Lenarty. Płockie grodz, wiecz., nr 61, k. 23; nr 95, k. 25 i 214.
29 W zapisce z 1595 r. dotyczącej Zglinic Wielkich jest wzmiankowany gościniec dobrzyński. Płockie
grodz, wiecz. nr 98, k. 131.
80 J. Warężak, Osadnictwo kasztelanii łowickiej (1136-1847), cz. I, Łódź 1952, s. 114.
116
http://rcin.org.pl