mazowsze

More documents

Recommendations

Info

Powiat, ziemia, województwo Powierzchnia w kity3 Liczba miejscowości Liczba miejscowości na 10Û kma Powiaty: łomżyński ostrołęcki kolneński zambrowski 1 006 1 416 1 135 652 138 122 117 191 13,7 8,6 10,3 29,2 Ziemia łomżyńska 4 209 568 13,5 Powiaty: wiski radziłowski wąsoski 385 361 651 96 98 140 24,9 27,1 21,5 Ziemia! wiska 1 397 334 23,9 Powiaty: nurski ostrowski kamieniecki 844 550 2 063 274 78 217 32.5 14,2 10.5 Ziemia nurska 3 457 569 16,5 Ziemia liwska 1 038 208 20,0 Województwo mazowieckie 23 016 4 583 19,9 M a z o w s z e 33 493 6 679 19,9 w których tereny niezasiedlone były stosunkowo niewielkie, a osady raczej drobne (powiaty: ciechanowski, płoński, bielski, nowomiejski). Najmniejsze zagęszczenie przedstawiają te powiaty, w których poważną część terenu pokrywają lasy, na czele z rozległą puszczą — zwaną dzisiaj Kurpiowską (powiaty ostrołęcki i kolneński). Jeżeli pominęlibyśmy obszary przeważnie lub zupełnie niezasiedlone, to współczynnik zagęszczenia miejscowości moglibyśmy uznać za zbliżony do współczynnika rozdrobnienia osadnictwa. Widać to na przykładzie ziem łomżyńskiej i nurskiej, które się składają z powiatów o dużym zagęszczeniu miejscowości (powiaty: nurski i zambrowski) oraz o małym (ostrołęcki, kolneński, kamieniecki, łomżyński, ostrowski). Porównanie wskaźników zagęszczenia osad z procentami wsi dużych w poszczególnych ziemiach26 daje taki wynik: ziemie o najmniejszym zagęszczeniu miejscowości (łomżyńska, sochaczewska, gostyńska, nurska) mają najwyższy odsetek wsi dużych, a z drugiej strony — ziemie o najbardziej zagęszczonym osadnictwie (ciechanowska, płocka, zakroczymska, wiska, różańska, jedynie z wyjątkiem małej ziemi wyszogrodzkiej) wykazują procenty wsi dużych poniżej średniej mazowieckiej, w tym też zupełnie niskie. W ogóle wszystkie powiaty liczące ponad 25,7 osad na 100 km2(zagęszczenie w powiecie błońskim), a takich powiatów jest 12, leżą na Mazowszu północnym, w krainie rozdrobnionego osadnictwa szlacheckiego. Natomiast Mazowsze południowe ma wskaźniki średnie i niskie, tak w związku z niemałym zalesieniem, jak i z dużymi wsiami w dobrach większej własności. 28 Zob. s. 86. http://rcin.org.pl
2. C H A R A K T E R I W IE L K O Ś Ć OSAD Irena Gieysztorowa Mapa Mazowsza w drugiej połowie X V I w. wyróżnia ośrodki administracji państwowej i kościelnej. Do pierwszych należą stolice województw, ziem i powiatów, oznaczone gradacją czcionki, do drugich ośrodki diecezji, archidiakonatów, dekanatów i parafii, wydobyte znakami symbolicznymi. Podstawę zasadniczego zróżnicowania osadnictwa na miasta i wsie, wyrażonego odpowiednio wielkimi i małymi literami, stanowiło kryterium prawno-ustrojowe, równoznaczne z uzyskaniem przywileju lokacyjnego miejskiego1 oraz późniejszym poświadczeniem jego realizacji przez odmienne opodatkowanie (szos), czy chociażby wzmianki źródłowe, potwierdzające miejski charakter osiedla w drugiej połowie X V I W.2 Wynikłe stąd uzupełnienia w stosunku do. zestawionej przez A. Pawińskiego listy ówczesnych miast mazowieckich3 dotyczą ośrodków mniejszych, słabiej udokumentowanych, budzących czasem niejakie, wątpliwości co do zakresu i ciągłości ich funkcji miejskich. Z wykazów szosu w/niepublikowanych rejestrach poborowych uwzględniono wymienione w nich jako miasta Grodzisk4, Kiernozię5 i Pacynę6. Mimo braku wiadomości o płaceniu szosu w X V I w. uznano również za miasta 1 Postulat Z. Kulejewskiej, Ze studiów nad zagadnieniem lokacji miejskich w WielkopoUce w X V I - - X V I I I w., „Przegl. Zach.”, t. III, 1953, s. 181, aby dla wyróżnienia ośrodka miejskiego przyjmować walor gospodarczy, podczas gdy strona prawna w postaei przywileju lokacyjnego miałaby znaczenie wtórne, wydaje się częściowo tylko słuszny; nie da się on również spełnić w obecnym stanie badań nad'targami wiejskimi na Mazowszu X V I w. W ykaz miejskich lokacji mazowieckich do X V I w. włącznie podaje Pazyra, s. 111 -124. Z wykazu tego wyeliminowano w pracach nad mapą Mazowsza błędnie odczytaną lokację Zajezierza (z. gostyńska 1356 r.), uzupełniając go natomiast lokacją nieznanej daty z przed 1573 r. W odyni (por. przypis 15), oraz uznając za wtórną lokację Kiernozi w X V I I I w. na zasadzie określeń jej jako miasto w 1523 r. (M RPS, I V - 2, nr 13450) i w rejestrach poborowych z 1563 i 1567 r. (por. przypis 5). Zob. też R. Szczygieł, Miasta polskie za ostatnich Jagiellonów -—przegląd badan, „Rocznik Lubelski” , t. X I, 1968, s. 123-253. 2 W brew bowiem dotychczasowej opinii, że sposób księgowania wpłat w rejestrach poborowych, wyodrębniających wpływy z miast przesądza o miejskim lub wiejskim charakterze opodatkowanych osiedli, skłonni jesteśmy uważać, że miasteczka nie opłacające szosu z racji ubóstwa czy innych powodów zamieszczano w układzie parafialnym, jak świadczy zgromadzona poniżej dokumentacja. 8 P. Mazowsze, wstęp, s. 37-39. 4 W 1563 r. miasto to, należące wówczas do kasztelana czerskiego Piotra Okunia, nie opłaciło wprawdzie szosu, tylko podatek z łanów, oraz — respectu aliorum oppidorum — od 8 rzemieślników, 4 gorzelni, 2 karczem, przekupniów i komorników, (A G A D , A SK , I, ks. 48, k. 316). W rejestrach poborowych z następnych lat wpłaty z Grodziska księgoWano w układzie parafialnym. W 1579 r. wnoszą je trzy działy, wśród nich Okuniowie jako właściciele jednego z nich, płacąc z 4 1/2 łanów, 17 rzemieślników, 14 zagrodników i 7 komorników, por. P. Mazowsze, s. 146. Przemawiałoby to za kontynuacją miejskich funkcji ośrodka, stanowiącego może tylko część wsi, która staraniem Okuniów uzyskała w 1522 r. prawa miejskie! Źródła kościelne określają Grodzisk jako wieś w 1630 r., jako miasto w 1672 r., por. Knapiński, Notaty, s. 148a, 150 i n. 6 Określona w 1563 r. jako miasto nie płaci szosu, tylko z osiadłości, ponieważ po spaleniu jej mieszkańcy zostali zmuszeni przez właścicieli do robót (A G A D , ASK , I, ks. 22, k. 258). Podobne uzasadnienie nie płacenia szosu powtarza się w 1567 r. (A G A D , ASK , I, ks. 48, k. 506). W rejestrze z 1579 r. płacą z Kiernozi, wymienionej w układzie parafialnym, cztery działy, ani jeden z nich nie wykazuje rzemieślników, dwa zaś tylko po kilku zagrodników. Obok Kiernozi występuje natomiast w tymże rejestrze Kiernozia wieś, por. P. Mazowsze, s. 200. Wizytacja 1616 r. określa Kiernozię jako wieś, W 1672 r. jako miasto szlacheckie, por. Knapiński, Notaty, s. 242. Prawa miejskie utraciła Kiernozia ostatecznie w 1869 r. 6 Podzielona między dwu właścicieli nie płaci w 1563 r. szosu z racji spalenia (A G A D , ASK , I, ks. 22, k. 258). W 1567 r. opłaciła szos z obydwu działów w wysokości 2 fl oraz czopowa 26 fl (A G A D , A SK , I, ks. 48, k. 506). Opodatkowanie w 1579 r. poświadcza podział osiedla między czterech właścicieli i nie zawierael-emenfow-' przemawiających za ciągłością funkcji miejskich, por. P. Mazowsze, s.” 197. Wizytacja 1616 r. określa jednak Pacynę jako miasto, por. Knapiński, Notaty, s. 470. 77 http://rcin.org.pl
Page 1 and 2:
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT HISTO
Page 3 and 4:
Page 5 and 6:
Page 7 and 8:
W S T Ę P Władysław Pałucki Odd
Page 9 and 10:
wyższa wydane uprzednio województ
Page 11 and 12:
Dla autorów opracowujących poszcz
Page 13 and 14:
tucjom i osobom, które ułatwiły
Page 15 and 16:
T aryfy 1789-1790 — W y p isy K .
Page 17 and 18:
ŹB Ó DŁA I. ŹRÓDŁA PISANE Ire
Page 19 and 20:
liczebności elementów opodatkowan
Page 21 and 22:
niejszych wizytacji X V II i X V II
Page 23 and 24:
II. ŹRÓDŁA KARTOGRAFICZNE IIenry
Page 25 and 26: współrzędnych geograficznych, ni
Page 27 and 28: METODA I WYNIKI I. ŚRODOWISKO GEOG
Page 29 and 30: Niewątpliwie, na skutek zwiększan
Page 31 and 32: Ważniejsze dopływy Narwi, to: Bie
Page 33 and 34: Północnomazowieckiej, na pogranic
Page 35 and 36: II. PODZIAŁY ADMINISTRACYJNE A n n
Page 37 and 38: stracyjną. Wydaje się, że dopier
Page 39 and 40: wytyczona. Dawne znaki własnościo
Page 41 and 42: wości, a mianowicie: Bodzanowo (po
Page 43 and 44: na obszarze powiatu makowskiego, kt
Page 45 and 46: w X V III w., znany nam z taryf pod
Page 47 and 48: jednak trzy przekazy są zgodne co
Page 49 and 50: tak jako pierwej zdawna było...”
Page 51 and 52: Ziemia rawska dzieliła się w X V
Page 53 and 54: Mapa rekonstruuje granice jednostek
Page 55 and 56: osobliwy wypadek uzależnienia czę
Page 57 and 58: (1502)132, Stoczek czyli Miednik (1
Page 59 and 60: ANEKS I. Powierzchnia województw M
Page 61 and 62: D E K A N A T P R Z A S N Y S K I (
Page 63 and 64: ANEKS III Liczba parafii na Mazowsz
Page 65 and 66: Najbardziej skomplikowaną sytuacj
Page 67 and 68: Goszczynem11, Gniewań koło Latowi
Page 69 and 70: zniekształcenia. W tej sprawie kon
Page 71 and 72: wości (zgrupowań), których nazwa
Page 73 and 74: Powiat Parafia Miejscowość Ostatn
Page 75: Tabela 2 Miejscowości według powi
Page 79 and 80: i później kilkakrotnie do począt
Page 81 and 82: w 3£Vl w. dawny gród (castrum) w
Page 83 and 84: przy kruchej podstawie szacunków,
Page 85 and 86: T a b e la 2 Zagęszczenie sieci mi
Page 87 and 88: nie podnosząc jednak ogólnego wsk
Page 89 and 90: instytucji tej samej kategorii wła
Page 91 and 92: to nas od powtarzania ich lokalizac
Page 93 and 94: w stosunku do pozostałych kategori
Page 95 and 96: Zgoła inaczej przedstawiało się
Page 97 and 98: nej płockiej, w archidiakonacie pu
Page 99 and 100: Na to demograficzne i posesoryjne z
Page 101 and 102: preaeäiis per grossos qindecim de
Page 103 and 104: IV. NAZEWNICTWO Władysław Pałuck
Page 105 and 106: ostatniej10, takie nazwy piszemy ł
Page 107 and 108: pospolitej Ludowej, zawierającego
Page 109 and 110: tuacja hydro- i topograficzna. Obie
Page 111 and 112: W reszcie, jeśli idzie o łasy, mo
Page 113 and 114: Jeżeli budowa czy konserwacja grob
Page 115 and 116: W tej sytuacji postanowiliśmy (bio
Page 117 and 118: W niektórych wypadkach, kiedy mogl
Page 119 and 120: Sochaczew, Sochocin, Świder (czers
Page 121 and 122: http://rcin.org.pl
Page 123 and 124: akterem zagospodarowania północne
Page 125 and 126: Zróżnicowanie podłoża glebowego
Page 127 and 128:
Liczba działek i posesji w Starej
Page 129 and 130:
liczba posesji według spisów poda
Page 131 and 132:
Poza nim i wzdłuż ulicy Zakroczym
Page 133 and 134:
pola elekcyjne. Zachodzące zm iany
Page 135 and 136:
i dziekana. W dawnej wieży obronne
Page 137 and 138:
2. PŁOCK Kazimierz Pacuski P lan m
Page 139 and 140:
oraz zlokalizowano bram ę i w jazd
Page 141 and 142:
3. RAWA Wojciech Kalinowski Podstaw
Page 143 and 144:
ty c k ą 21. Świadczy o ty m zary
Page 146 and 147:
IN DEKS M IE JSCOWOŚCI Indeks obej
Page 148 and 149:
Bagno Rańczy zob. Wola Rańcza Bag
Page 150 and 151:
Błomlno Gumowskie, płoń., Skoła
Page 152 and 153:
Borzymówka zob. Borzymowa Wola Bor
Page 154 and 155:
Budziszewo zob. Rostki-Budziszyn0 B
Page 156 and 157:
Chojeczno-Widliska zob. Jagodne Cho
Page 158 and 159:
Ciemniewo (Ciemniewko), sąch., Są
Page 160 and 161:
jew), Czerniejew, liw., Wodynie alb
Page 162 and 163:
kotowskie?), Braki, gąb., Kozłowo
Page 164 and 165:
Duczemino zob. Duczymino Kościelne
Page 166 and 167:
Gamratka, garw., Mińsko, G 6 Garba
Page 168 and 169:
Godlewo Małe Wronie zob. Godlewo-W
Page 170 and 171:
Górki-Ponikłystok (Górskie), Gó
Page 172 and 173:
Grudzkowola zob. Wola Grodzka Gruma
Page 174 and 175:
zyki, Pomaski-Jałbrzyki, Załuże-
Page 176 and 177:
Jeżewo, sąch., Radzi mino Wlk., E
Page 178 and 179:
Karwowo, wysz., Bodzanowo, d., F 3
Page 180 and 181:
Kobylak zob. Wólka-Kobylak Kobylak
Page 182 and 183:
Korbasino zob. Kurbasino Głuchowsk
Page 184 and 185:
Kozłowo zob. Kozłowo-Liska, Pęcz
Page 186 and 187:
Krzeczkowo-Bieńki, Krzeczkowo Pie
Page 188 and 189:
Laskowo-Jabłoń zob. Laskowo Lasko
Page 190 and 191:
Łaguszów (Łaguzów), Łaguszew,
Page 192 and 193:
Majno zob. Słubice-Majno Makomaze
Page 194 and 195:
Mierzejewo-Janki I, Janki Stare, os
Page 196 and 197:
Mnichowice, Michowice, raw., Wysoki
Page 198 and 199:
Myszewo-Przasnki zob. Żółtowo- -
Page 200 and 201:
Nowa Wieś, = Nowa Wieś, Płaczkow
Page 202 and 203:
zewo G.), Ołtarze-Gołacze, nur.,
Page 204 and 205:
Parzniewo Wielkie, Parzniew, bł.,
Page 206 and 207:
Plewki zob. Zambrzyca-Plewki Plewni
Page 208 and 209:
Popielzyn Górny, zakr., Juniec, E
Page 210 and 211:
Konarze P., nur., Nur, Łętowo- -D
Page 212 and 213:
iszewko), Rembowo, Zembrzus-Rembowo
Page 214 and 215:
Ruda, przasn., Dzierzgowo, C 4 Ruda
Page 216 and 217:
Sady zob. Bądkowo-Rochna, Brunowo-
Page 218 and 219:
Skarbkowa zob. Kłopoczynek Ma- Ska
Page 220 and 221:
Smulska zob. Smolska Sobanice I (w
Page 222 and 223:
Stpice zob. Szeligi-Stpice. Stpice-
Page 224 and 225:
kie* , Szwarocin Stary, gąb., Rybn
Page 226 and 227:
Śmietanki zob. Słonczewo-Śmiotan
Page 228 and 229:
(T. Stare Jadam y?), ciech., Pałuk
Page 230 and 231:
Umięcino-Falki zob.. Umięcino- St
Page 232 and 233:
Wiączemin, Wiączemin Polski, gąb
Page 234 and 235:
Wojciechowa Wola zob. Wicie Wojciec
Page 236 and 237:
Woła Mysłkowska, Wola M y- stkows
Page 238 and 239:
Wólka Łasiecka zob. Wola Łasicka
Page 240 and 241:
Zaborowo, wysz., Gumino, E 3 Zaboro
Page 242 and 243:
Zambski Zastrużne zob. Zastruże Z
Page 244 and 245:
Zgliczyn-Wity), Zgliczyn W itowy, r
Page 246:
sty* (Ż. Włoski), Ż. Zalesie*,
Page 249 and 250:
Korabka (Korabiewka), Korabiewka, r
Page 252 and 253:
L a M azo v ie d a n s la se co n d
Page 254 and 255:
est documentée en grande m ajorit
Page 256 and 257:
LÉG EN D E GRANICE Korony wojewód
Page 258:
http://rcin.org.pl
show all

mazowsze

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?