mazowsze

Strefa handlu zbożowego rozciągała się nad W isłą, pod starom iejską skarpą w pobliżu spichlerzy
p a try cjatu Starej W arszawy. W yładunek zaś m ateriałów budow lanych, analogicznie
zapewne do lokalizacji znanej ze źródeł pierwszej połowy X V II w., umiejscowiony był na
Solcu. Z handlem solnym wiązały się składy soli. Źródła drugiej połowy X V I w. w ym ieniają
trzy żupy: na Nowym Mieście o nieznanej dokładnie lokalizacji, nad W isłą za folwarkiem
augustianów (żupa hutnicka kupca Umięckiego) oraz wspom niana już żupa królewska przy
Krakowskim Przedm ieściu. Je j układ przestrzenny rejestruje plan z 1621 r. Miejscem m agazynowania
różnych tow arów i spotkań kupieckich była Giełda Baryczków przy ulicy Długiej.
Kończąc charakterystykę różnego ty p u urządzeń gospodarczych należy wspomnieć
0 łaźniach m iejskich oraz wodociągach, które od rząpi na N alewkach i Długiej doprowadzały
wodę do studni w R ynku Starego M iasta69. Z pobieraniem różnego ty p u opłat od towarów
przywożonych do W arszawy, szczególnie piwa i opłat „brukow ego”, ustaliły się p u n k ty
poboru. U schyłku X V I w. wyznaczano je u w ylotu ulicy Dziekańskiej, w pobliżu kaplicy
św. K rzyża, przy kaplicy św. Trójcy i przy kościele św. D ucha na Długiej. W tych m iejscach
dla lepszej kontroli ruchu ustaw iano kobylenie, przede wszystkim w okresach zaraz m orowych.
Powszechny podziw budził drew niany stały m ost na W iśle, budow any praw ie sześć lat
(1568-1573). W ytyczony na trasie dawnego przewozu, rozciągał się od w ylotu ulicy zwanej
W ieliszewem (późniejsza Mostowa) praw dopodobnie ku skrzyżowaniu dróg we wsi praskiej,
w okolicach późniejszej ulicy Ratuszow ej. Skonstruow any z 22 przęseł, w spartych na filarach,
liczył około 500 m długości i 6 m szerokości. Uległ naporowi wiosennych lodów w 1603 r . 70
Z wym ienionych budynków gopodarczych i użyteczności publicznej oznaczono na planie
tylko kilka o ustalonej lokalizacji.
Podstaw ą kartograficzną zrekonstruow anego obrazu rozplanow ania i zabudow y w arszawskiego
zespołu miejskiego jest plan pom iarowy w skali 1 : 6000 opracow any przez J .
H um nickiego71. Ponieważ cały plan jest próbą rekonstrukcji, nie wprowadzono linii przerywanej
dla oznaczenia hipotetycznego przebiegu ulic czy podziału bloków na parcele, p rzyjm
ując dla całości linię ciągłą. W w ypadku niew ystarczającej podstaw y źródłowej do opracowania
układu przestrzennego działek oznaczono tylko przypuszczalny obrys bloku.
Przebieg skarpy przyjęto z planu pomiarowego korygując według źródeł kartograficznych.
D la uw ydatnienia plastyki terenu skarpę oznaczono m etodą kreskową. Przyjm ując jako
podstawowe dawne koryto W isły oznaczono również jej współczesny bieg.
Zasadniczą treść planu — charakter zagospodarowania zespołu miejskiego — rozwiązano
kolorystycznie, różnicując dwa główne ośrodki miejskie oraz zabudowę przedmieść. D la lepszego
wyodrębnienia zespołu miejskiego oznaczono odm iennym kolorem, uchwyconą w planie
fragm entarycznie tylko, strefę ról miejskich, folw arku starostw a oraz przylegających wsi.
C harakterystykę zabudowy, bez w yodrębnienia drew nianej i m urow anej, ograniczono
do uogólniającego podziału na bardziej zw artą zabudowę m iast i na luźniejszą zabudowę
przedmieść. Tę ostatnią zróżnicowano oznaczając odm iennie parcele m ieszkalno-gospodarcze
1 parcele gospodarczo-mieszkalne z ogrodami. W obrazie zabudow y silniej zaakcentow ano
zamek, wszystkie budowle sakralne (o lokalizacji zidentyfikowanej z w yjątkiem przypuszczalnej
lokalizacji kaplicy św. Trójcy i św. Krzyża) oraz ważniejsze budynki użyteczności publicznej
i niektóre gospodarcze, umiejscowione hipotetycznie na podstaw ie inform acji źródłowych.
Uwzględniając charakterystyczną dla W arszaw y schyłku X V I w. społeczną strukturę własności
na posesjach szlachty, dygnitarzy świeckich i duchownych, zgodnie z inform acjam i źródłowym
i wprowadzono oznacznik dworu.
Nazwy ulic podano według najczęściej w ystępujących form źródłowych w brzm ieniu
polskim - albo przejętym w prost ze źródeł, albo w tłum aczeniu z łaciny.
69 H. Szwankowska, O wodociągach Starego i Nowego Miasta, „Ochrona Zabytków”, R. 6, 1953, nr
2-3, s. 128-131.
70 W. Sterner, Mosty Warszawy, Warszawa 1960, s. 23-33.
71 J. Humnicki dokonał przeskalowania fragmentów planów historycznych oraz opracował lokalizację
łach wiślanych, charakter zagospodarowania części prawobrzeżnej i rekonstrukcję koryta Wisły (w oparciu
o opracowanie Z. Biernackiego znajdujące się w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy).
135
http://rcin.org.pl