mazowsze

Mapa podaje kościoły filialne, o ile posiadały w X V I w. one wydzielone okręgi160, nie
wyróżniając ich jednak odrębnym znakiem od kościołów parafialnych161.
Ustalenie, czy kościół filialny posiadał własny okręg w X V I w., wymagało również często
żmudnych poszukiwań. Na przykład w Głownie istniał od 1427 r.162kościół z własnym okręgiem
filialnym, który funkcjonował w dalszym ciągu i w X V I w., o czym świadczy przynależność
spustoszałej i zamienionej na folwark w początkach X V I w. wsi Warchałowo sub
parochiałi in Głowno163. Zasięg parafii zrekonstruowany na podstawie późniejszych źródeł,
tzn. dokumentu erekcji parafii z X V II w., obejmował zaliczone w początkach X V I w. do
parafii Domaniewice następujące wsi: Ruchna, Kamień, Grodnów, Borówko, Ostrołęka i Poleniec.
Wspomnieć należy, że parafia Domaniewice leżała w powiecie sochaczewskim, natomiast
okręg filialny tzn. parafia Głowno w powiecie rawskim.
Mapa pomija istniejące wówczas na terenie Mazowsza kościoły filialne, nie posiadające
własnych okręgów, oraz kaplice (np. Bełchów, Trojanów i in.). O zagęszczeniu sieci parafialnej
na Mazowszu w końcu X V I w. informuje Aneks III, podający w obrębie poszczególnych
ziem wielkość powierzchni parafii w liczbach bezwzględnych oraz w procentach.
160 D o nich należą na terenie Mazowsza: Imielno (kościół filialny par. Grochowo), Głowno (kościół
filialny par. Domaniewice), par. Góra i Nowe Miasto (początkowo kościołem filialnym było Nowe Miasto,
pod koniec X V I w. wraz z rozwojem miasta parafia w Nowy m Mieście uzyskała pełne prawa, natomiast Góra
przejęła funkcje filialne), Łanięta (kościół filialny par. Białotarsk), W ielka W ola (kościół filialny par. ś. Jana
w Warszawie), Poniatowo (kościół filialny par. Chamsk) oraz Niechłonin (kościół filialny par. Sarnowo) i in.
161 Ponieważ kościoły filialne z okręgami mogły po pewnym czasie się usamodzielnić, jak np. Duczymin,
wydzielony z par. Krzynowłoga W lk. w 1496 jako filialny (Arch. Diec. Płoc., Episcopalia nr 15, k. 155 —
Kartoteka SHGM ). Podobnie w drugiej połowie X V I w. możemy wymienić Solec — filię kościoła par. ś. Jana
w Warszawie (zastąpiony potem przez par. Jazdów), Czerwonkę, filię kościoła par. w Liwie, Cegłów, filię
kościoła par. w Kiczkach, oraz Czermno, filię parafii w Troszynie (Rejestr poboru od duchowieństwa 1561 r.,
A G A D , A SK , I, ks. 27, k. 272y , 282v, 283v, 287), które w wizytacji przełomu X V I - X V I I w. występują już
jako samodzielne parafie.
162 Ł a ski L B , t. II, s. 343.
168 Tamże, II, s. 233 i 343.
http://rcin.org.pl