mazowsze

2. PŁOCK
Kazimierz Pacuski
P lan m iasta Płocka z końca X V I w. pow stał na podstaw ie opracow ania poprzedniego
dla m apy województwa płockiego około 1578 r., wykonanego przez R . Cieślę1. Ze względu
na pełniejsze przedstaw ienie przedm ieść zdecydowano odejść od zasięgu poprzedniego,
uzupełniając go na południu i wschodzie, natom iast zm niejszając na zachodzie.
Jako podstaw ę źródłową w ykorzystano najdaw niejsze plany m iasta z lat: 1793 — Góppnera,
1798 — Schonwalda i 1803 — Schmida, oraz późniejsze przekazy kartograficzne2. W y­
korzystano również dzięki życzliwej pom ocy S. M. Szacherskiej źródła pisane, w pewnej
m ierze nieznane R. Cieśli3. Zinterpretow ane dane źródłowe naniesiono na współczesny plan
m iasta w skali 1 : 5 000, przyjęty jako podstaw a kartograficzna tej pracy. W odróżnieniu
od planu R . Cieśli zrezygnowano z uproszczenia biegu dróg dojazdowych i kształtu węzłów
drożnych, jak również z przewiększenia zarysu m urów m iejskich. Podobnie jak na planach
W arszaw y i Raw y, zrezygnowano również z niektórych szczegółów takich, jak przybliżone
lokalizacje łaźni, postrzygalni i m łynów na W iśle4.
W prowadzone na m apę granice podziałów własnościowych są w większości zgodne z re ­
konstrukcją E . Cieśli i przekazują stan z końca X V III i początków X IX w. Poświadczony
źródłowo we fragm entarycznych obserwacjach konserw atyzm tych podziałów pozwala
w przybliżeniu odnieść ten stan do schyłku X V I w., zwłaszcza na przedm ieściach Płocka.
D la obszaru w obrębie m urów m iejskich przyjęto regularną parcelację działek m iejskich wokół
rynku, odwzorowaną schem atycznie. W zdłuż dłuższej pierzei rynku przypadało 16 działek
budowlanych, natom iast krótszej — 8, o przeciętnej szerokości 8 m i długości 34 m 5. Szersze
działki w sąsiedztwie m uru miejskiego m iały zapewne i w X V I w., podobnie jak w końcu
X V III w., zabudowę gospodarczo-m ieszkalną; z działkam i tym i związane były większe
urządzenia gospodarcze. Zrezygnowano ż przedstaw ienia gęstej parcelacji dzielnicy żydowskiej
w rejonie ulic Żydowskiej i Jerozolim skiej, znanej z podziałów szczegółowych w 1803 r.,
uznając, że przekazany kartograficznie stan znacznego zagęszczenia własnościowego jest
późniejszy niż druga połowa X V I w .6
D la rekonstrukcji rozplanowania okolic R ynku kanonicznego w ykorzystano przekaz
najdaw niejszych planów m iasta. Odmienne rozplanowanie tej części m iasta jest konsekwencją
odrębności własnościowej; teren ten należał do Kościoła zapewne od X II w. Mieścił się tu.
dwór biskupi wraz z zabudowaniam i gospodarczymi, a także dom y kanoników i służby kościel­
1 R. Cieśla, Plan miasta Płocica (w komentarzu do) WP s. 48 - 51; mapa główna, Miasto Płock około
1578 r., plan w skali 1 : 10 000.
8 Plany te zostały omówione i opublikowane w zmniejszeniu w opracowaniach: Nowowiejski, s. 139 nn;
K. Staszewski, Plany i pomiary miasta Płocica oraz gruntów podmiejskich od roku 1793 do lat ostatnich,
Płock 1938, ss. 22.
3 S. M. Szacherska opracowuje Zbiór dokumentów i listów miasta Płocka. Jest autorką rozdziału na
temat Płocka w XVI w., Złoty wiek 1495-1580, [w:] Dzieje Płocka (w druku).
4 Dwie postrzygalnie mieściły się —według ustaleń S. M. Szacherskiej —przy Rynku i w pobliżu
Bramy Bielskiej. Łaźnie znajdowały się przy ul. Sukienniczej oraz nad Wisłą w pobliżu zamku. Młyn koński
do mielenia słodu znajdował się nad Dunajkiem (płynącym fosą) w sąsiedztwie muru zamkowego. Młyny
wodne działały na Brzeźnicy i na Wiśle. Liczne są wiadomości o spichlerzach zbożowych, zwłaszcza nad Wisłą.
5 Wielkości te można odczytać na najstarszych planach miasta; ustalił je R. Cieśla, op. cit.
6 W 1616 r. w Płocku było tylko 25 domów żydowskich z synagogą, natomiast w 1803 r. —77 posesji
żydowskich; Nowowiejski, s. 133, 143 oraz LP, s. 58 (1616 r.).
136
http://rcin.org.pl