mazowsze

Dla autorów opracowujących poszczególne ziemie lub powiaty mazowieckie takie „odkrycia”
były niemałą, żeby nie powiedzieć — jedyną — satysfakcją, której nie stykający
się z tego rodzaju żmudnymi badaniami naukowymi nie zawsze mogą zrozumieć i ocenić.
Wiele takich, w porównaniu do dotychczasowego stanu wiedzy o Mazowszu szesnastowiecznym,
niekiedy nowatorskich ustaleń było — jak nadmieniłem — wynikiem przebadania
olbrzymiej liczby źródeł rękopiśmiennych, drukowanych oraz różnego rodzaju opracowań,
co nie znalazło swego odbicia w rozdziałach komentarza o podstawach źródłowych. Uznaliśmy
natomiast za wskazane podać w komentarzu nie tylko ważniejsze problemy i metody, jakie
stosowaliśmy przy ich rozwiązaniu, lecz także wyniki, jeśli odbiegały one od dawniejszych
ustaleń, lub wyjaśniały sporne dotąd kwestie tyczące się szesnastowiecznego Mazowsza.
Rzecz jasna, wpłynęło to na rozmiary komentarza, którego tekst musiał być znacznie
obszerniejszy niż w WL. Oprócz bowiem przyczyn całkiem naturalnych (wielkie terytorium
i gęste osadnictwo), niemal dla każdej grupy zagadnień przedstawionych na mapie należało
prowadzić kwerendę archiwalną, analizę wykorzystanych źródeł i dodatkowe, nie zawsze
kończące się pomyślnie poszukiwania, których osobliwością było to, że często splatały się
ze sobą momenty zniechęcenia z chwilami triumfu, w wypadkach wykrycia zaginionej wsi lub
ustalenia jej nazwy.
Czytelnicy komentarza znajdą więc w nim, oprócz niezbędnych wskazówek metodycznych
i objaśnień tyczących się sposobu przedstawienia poszczególnych elementów na mapie
także szereg wiadomości historyczno-geograficznych, ułatwiających zrozumienie i wykorzystanie
treści mapy przez j ej użytkowników.
Opracowany w ten sposób komentarz ma odpowiadać potrzebom przewidzianym dla
niektórych wydawnictw źródłowych wymagających obszerniejszej interpretacji, ponieważ
publikowana tu mapa Mazowsza z drugiej połowy X V I w. swym charakterem nie wiele odbiega
od wydawnictw źródłowych.
W końcowej fazie naszej pracy zostaliśmy jednak postawieni przed nie łatwym dylematem.
Chodziło o to, czy niektóre partie obszernego komentarza, jak na przykład ocena rejestrów
poborowych (główna podstawa opracowania), przynależność własnościowa, wielkość i charakter
osiedli oraz podziały administracyjne utrzymać w zaplanowanej formie wydawniczej,
czy wyłączyć z tego tomu i wydać — jak nam sugerowano — w czasopismach historycznych
albo w postaci odrębnego tomu studiów poświęconych kartografii i geografii historycznej,
wreszcie czy dokonać poważnych skrótów. Tę ostatnią koncepcję swego czasu podtrzymywał
niżej podpisany.
Ponieważ zdecydowana większość naszych konsultantów opowiedziała się za obszerniejszym
komentarzem wobec skromnej, niekiedy nawet kontrowersyjnej wiedzy o przeszłości
Mazowsza, utrzymaliśmy go w postaci nie zmienionej. Oprócz bowiem zwykłych wskazówek
i objaśnień poddano w nim gruntownej analizie wiele skomplikowanych zjawisk
przestrzennych (np. wielkość i własność osiedli), które mimo wyspecjalizowanych metod
kartograficznych na mapie musiały być przedstawione w formie uproszczonej.
Uznaliśmy więc, że dla użytkowników MM znacznie wygodniej będzie, jeżeli na pewne,
nasuwające się im wątpliwości i pytania (szereg bowiem zagadnień zostało wyłączonych
do opracowania w oddzielnych studiach), znajdują odpowiedź tuż pod ręką, w dołączonym
do mapy komentarzu, który — wedle stawu grobla — musi być wyczerpujący. Krótko mówiąc,
nie mogliśmy odsyłać czytelników do publikacji, której forma i termin wydania nie mogły
być ustalone.
Przyjęte założenia edytorskie : trzy województwa mazowieckie na jednej mapie, w konsekwencji
spowodowały pewne trudności techniczne. W skali wydawniczej 1:250 000 zajęłaby
ona powierzchnię o wymiarach 107 xl00 cm, niedogodną w korzystaniu, przekraczającą
wymiary arkusza stosowanego w wydawnictwach kartograficznych. W obec tego mapa
została wydrukowana na dwóch arkuszach jednakowych rozmiarów, przedstawiających
osobno części północną i południową szesnastowiecznego Mazowsza. Celem ułatwienia przy
korzystaniu z obu arkuszy mapy przeciętej wzdłuż linii Płońsk — Brańszczyk, zachowaliśmy
wspólny dla nich pas stykowy szerokości 12 cm. Z tych samych względów, inaczej niż w WL,
plany trzech miast wojewódzkich: Płocka, Rawy i Warszawy w jednakowej skali 1:10 000
oraz herby miast wojewódzkich zmuszeni byliśmy umieścić na oddzielnym arkuszu.
U
http://rcin.org.pl