mazowsze

W niektórych wypadkach, kiedy mogliśmy stwierdzić inny przebieg gościńca w XVI w.
niż w XVIII w., uwzględniliśmy takie odchylenie od przyjętej podstawy. Tak więc drogę
Sierpc —Bielsk na odcinku do Bałyszewa przeprowadziliśmy inaczej niż na mapach Perthéesa
i Textora, tj. przez Grotkowo Sędzicowe, zgodnie z informacją źródłową z lat 1595-159631.
Gościniec Płońsk —Nowe Miasto przechodzi na naszej mapie nie przez Bolęcino, ale przez
Sobieszczki, gdzie w XVI w. był most na rzece Wkrze32. Trakt Grójec —Warka jest oznaczony
na mapie Gilly’ego przez Kocieszewo i Miedzechowo, natomiast my przyjmujemy przebieg
przez dwie wsie parafialne, Jasieniec i Boglewice, zgodnie z potwierdzeniem z lat 1414-142533.
W znacznej części przebieg ten pokrywa się z innymi gościńcami, które występują na dawnych
mapach, tak że tylko odcinek Krobowo —Boglewice wymagał uzupełnienia. Wyjątkowo
drogę z Warszawy przez Stanisławów i Liw w kierunku Litwy przedstawiliśmy na odcinku
Dobre —Liw w dwóch wariantach, starszym, określonym przez źródła pisane z lat 1462
i 1548, oraz nowszym, pokazanym przez mapy Perthéesa i Heldensfelda —Benedicti’ego.
Wzmianki z XV-XVI w. wymieniają bowiem starą drogę z Warszawy na Litwę przez Osówno
Stare i Czerwonkę34, gdy według map gościniec przechodził przez Pniewnik.
Podajemy zestaw ienie ty ch dróg z naszej m apy, k tó re nie są w yróżnione na
m apach P e rth é esa i na m apach zaborczych z przełom u XVIII i XIX w. Znajdują
się tu m.in. gościńce, które między XVI a XVIII w. zmieniły tylko częściowo swój kierunek
wraz z przesunięciem się znaczenia z jednego ośrodka miejskiego do drugiego sąsiedniego
(z Czerska do Góry Kalwarii, z Wąsoszy do Szczuczyna). Większość tych dróg, nie poświadczonych
przez te źródła kartograficzne, które w zakresie sieci drogowej mają dla nas znaczenie
podstawowe, występuje jednak jako drogi wyższego rzędu (trakty) na mapie Kwatermistrzostwa
(w każdym takim wypadku dajemy w nawiasie objaśnienie: Kwat.).
Drogi w części północnej Mazowsza: Krzynowłoga Mała —Janowo (Kwat.), Nowe Miasto —
Kałęczyn—Gołymin(Kwat.)35, Nowe Miasto —Klukowo —Przewodowo —Pułtusk (Kwat.),
Nasielsk —Winnica —Pułtusk (Kwat.), Maków — Węgrzynowo — Leszno z połączeniem
do Przasnysza (Kwat.), Korzeniste — Poryte — Wilamowo jako część drogi Nowogród —
Wąsosz36, Niedźwiadna —Wąsosz jako przedłużenie drogi Kolno —Niedźwiadna, Kędziorowo
—Grajewo tj. przedłużenie drogi z Wąsoszy37, Grajewo —Białaszewo —Klimaszewnica,
skąd połączenie z Radziłowem38, Burzyno —Ślasy jako fragment gościńca Wizna —
Radziłowo (Kwat.), Radziłowo —Wąsosz (Kwat.), Wola Zambrowska —Dąbrowa —Ciechanowiec,
tj. część drogi z Łomży do Ciechanowca39.
Drogi w części południowej Mazowsza: Wola Pasikońska —Żelazowa Wola, tj. połączenie
Warszawy z Sochaczewem przez Leszno (Kwat.)40, Grójec —Osuchów jako część gościńca
z Grójca przez Białą do Rawy41, Grójec —Drwalewo —Czersk42, Goszczyn —Ealęcice —
81 Płockie grodz, wiecz., nr 98, k. 188-189 i 326.
82 LM 1565, t. I, s. 165; LM X V II, s. 36. W zmianka z 1449 r. o gościńcu koło Bolęcina nie wyklucza,
jak sądzimy, że droga także w tedy przechodziła przez Pruszkowo i Sobieski (Sobieszczki). A. Borkiewicz-
Celińska, op. cit., s. 136-137, nr 7.
88 MK, nr 3, k. 39.
34 Nowacki, s. 38.
35 A. Borkiewicz-Celińska, op. cit., s. 138, nr 18.
36 Odcinek Nowogród — Korzeniste występuje na mapie Perthéesa jako część drogi Nowogród —
Szczuczyn, odcinek Wilamowo — Wąsosz jest fragmentem gościńca z Łomży do W ąsoszy. Drogę Korzeniste
— Dzierzbia wzmiankuje lustracja traktów z 1767 r. Z. Góralski, M ateriały, op. cit., s. 372. Przedstawiona
przez nas droga występuje fragmentami jako trakt na mapie Kwatermistrzostwa.
37 Odcinek Kuchmistrzewo (obecnie Wierzbowo) — Grajewo jest traktem na mapie Kwatermistrzostwa.
38 Tylko fragment Białaszewo — Klimaszewnica występuje na mapie Kwatermistrzostwa.
89 Droga ta jest opisana (częściowo bardzo dokładnie) w akcie rozgraniczenia Korony i Litw y z 1546 r.
Dogiel, cz. II, s. 14, 18-19.
40 Jest to odgałęzienie drogi Warszawa — Leszno — Brochów — Wyszogród, oznaczonej na mapie
Perthéesa, którą modyfikujemy w jednym szczególe prowadząc przez Łazy. Gościniec Żelazowa Wola —
Sochaczew przedstawiamy na podstawie map Gilly’ego i Perthéesa. Cały trakt występuje na mapie Kwatermistrzostwa,
ale z ominięciem W oli Pasikońskiej.
41 Zob. s. 115 i przyp. 22.
42 Między Czerskiem a Grójcem przyjmujemy najkrótsze połączenie tj. przez wsie parafialne Drwalew
i Chynów; odcinek Grójec — Żyrowo Wlk. występuje jako trakt na mapie Kwatermistrzostwa,
117
http://rcin.org.pl