mazowsze

zniekształcenia. W tej sprawie konkluzja brzmi tak, że lokalizacja pewna na naszej
m apie odnosi się do przełomu XVIII i X IX w., natomiast dla drugiej połowy XVI w.
ma ona na ogół charakter lokalizacji prawdopodobnej. W niektórych jednak wypadkach
również dla X V I w. możemy mieć pewność umiejscowienia, np. kościół stojący
niezmiennie na jednym miejscu od kilku stuleci albo rynek starego miasteczka wyznaczają
ściśle dawne położenie. Na terenach drobnej własności, istniejącej w X V I-X V III w., lokalizacja
ma wysoki stopień pewności, ponieważ przesunięcia osad były możliwe tylko w granicach
własnościowych. Zresztą w ogóle zmiany położenia wsi między końcem X V I a końcem
X V III w. zdarzały się rzadko 21. Dlatego przedstawione przez nas osadnictwo — pod względem
ścisłości lokalizacji — jest niewątpliwie bliskie rzeczywistości w wybranym przekroju chronologicznym.
Tak właśnie należy rozumieć użyte wyżej określenie: lokalizacja względnie
pewna.
Lokalizację przybliżoną oznaczyliśmy na mapie dwojako: jeżeli odnosi się do osady
umiejscowionej osobno, to jest oznaczona znakiem (kółkiem) o linii przerywanej, jeżeli zaś
dotyczy miejscowości, którą zlokalizowaliśmy razem z inną miejscowością, wtedy lokalizacja
przybliżona została wyrażona połączeniem dwóch znaków o linii ciągłej (oznaczenie to określono
w legendzie jako dwie wsie o wspólnej nazwie). W ten sposób postępowaliśmy także
wtedy, kiedy więcej niż dwie śześnastowieczne miejscowości znajdowały się na terenie, który
obecnie jest zajęty przez jedną miejscowość, a nie była możliwa dokładniejsza lokalizacja
tych osad — na mapie oznaczyliśmy zgrupowanie odpowiedniej liczby znaków. Mogą to
być miejscowości, które na pewno znajdowały się na obszarze danej osady dzisiejszej, ale
niemożność określenia ich wzajemnego położenia zmusza do przyjęcia formy mniej dokładnej.
Mogą to również być miejscowości (wszystkie lub niektóre ze zgrupowania), których związek
z tym obszarem jest domniemany. Nazwą zgrupowania jest albo nazwa jednej z połączonych
osad, albo wspólny człon występujący w nazwach indywidualnych (zob. niżej).
Lokalizacja przybliżona na naszej mapie oznacza właściwie dwa różne typy umiejscowienia
niepewnego: identyfikację hipotetyczną oraz lokalizację przybliżoną sensu stricto.
Identyfikacja hipotetyczna osady szesnastowiecznej może się odnosić do osady
obecnie istniejącej, jak też do występującej tylko na starszych mapach. Na przykład wieś
Tworzyjany w powiecie bialskim została hipotetycznie utożsamiona z Parchlami ; Tworzyjany
nie występują już w drugiej połowie X V II w., gdy zjawiają się w tej samej parafii Parchle,
które z kolei zanikają w X IX w. Identyfikację uznawaliśmy za niepewną również w takich
wypadkach, jak np. utożsamienie dawnej wsi Grochy, która po X V I w. w źródłach już nie
występuje, z późniejszą Wólką Grochową. Ta ostatnia bowiem mogła powstać obok Grochów,
nie od razu jednak znajdując odbicie w źródłach.
Przechodząc do lokalizacji przybliżonej sensu stricto należy stwierdzić, że zastosowaliśmy
ją wówczas, kiedy osadę można było umiejscowić tylko w przybliżeniu, tzn. z błędem
większym niż 1 km (na mapie 4 mm). Tak było wtedy, kiedy dawna miejscowość zaginęła
przed okresem powstania naszych źródeł kartograficznych i zlokalizowaliśmy ją na podstawie
innych, mniej ścisłych informacji. Przykładowo wymienimy wieś Cywino Malinie w powiecie
płońskim, umiejscowioną zgodnie z szesnastowiecznymi informacjami o jej położeniu22,
a także wieś Osowo w powiecie czerskim, którą zlokalizowaliśmy na podstawie informacji
z terenu. Nie przyjmowaliśmy jednak nawet lokalizacji przybliżonej, kiedy wiadomości
o położeniu osady były zbyt ogólnikowe, np. tylko przynależność parafialna; w takich wypadkach
osada pozostała niezlokalizowana. Z powyższego wynika, że identyfikacja hipotetyczna
kryje w sobie możliwość większego błędu od lokalizacji przybliżonej.
Informacje uzupełniające mapę w zakresie identyfikacji i lokalizacji podaje indeks
miejscowości. Znajdują się w nim dla każdej osady: nazwa z drugiej połowy X V I w., tj.
oznaczona na mapie, ważniejsze ówczesne odmianki tej nazwy, nazwa dzisiejsza (kursywą),
jeżeli różni się od hasła głównego, przynależność powiatowa i parafialna oraz współrzędne
21 Por. J. Burszta, Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej, Wrocław 1958, s. 78-108.
22 Informacje z 1548 i 1593 r. mówiące o sąsiedztwie Cywina Malinie z Mystkowem Grzymkami oraz
z Brześciem (Kartoteka SHGM ). Cywino Malinie nie występuje w rejestrach poborowych, ostatnia wzmianka
w rejestrze dziesięcin z ostatniej ćwierci X V I I I w. (Czaykowski, Regestr diecezjów) określa tę wieś jako
opustoszałą. Por. W P , s. 25.
69
http://rcin.org.pl