You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
pola elekcyjne. Zachodzące zm iany własnościowe rzutow ały na przekształcanie się dotychczasowego<br />
układu przestrzennego działek i charakteru ich zagospodarowania. N ajwym owniejszym<br />
tego przykładem była nowo utw orzona, rozległa posesja starosty łukowskiego Jerzego<br />
Mniszcha, pow stała w latach 1593-1605 na m iejscu jedenastu dawniej ogrodów i siedlisk<br />
m ieszczańskich57.<br />
W łasność mieszczan na południow ym przedm ieściu z w yjątkiem posesji przy ulicy Miodowej<br />
ograniczała się coraz bardziej do niewielkich działek, tw orzących wąskie bloki zw artej<br />
zabudowy mieszkalno-gospodarczej na obrzeżach Krakowskiego Przedm ieścia. Dominowała<br />
natom iast nadal na północnym przedm ieściu, gdzie tylko kilkanaście działek, przy ulicy<br />
Długiej, Zakroczym skiej, Morgowskiej i drogach ku W iśle znalazło się w posiadaniu szlachty.<br />
Również sporadycznie w obrębie obu m iast w ystępow ała własność szlachecka.<br />
Nieznacznym tylko zm ianom uległ stan posiadania dziedziców księstwa mazowieckiego.<br />
W obrębie zespołu miejskiego własnością królewską stały się od 1526 r. dawne posiadłości<br />
książąt mazowieckich. B ył to zespół zamkowy, folw ark i ogród przy Krakowskim Przedm ieściu.<br />
N a obrzeżach ogrodu zbudowano wielką stajnię królewską i wytyczono, poczynając od jej<br />
południowego boku, dziesięć działek nadanych w 1573 r. rzem ieślnikom i sługom królewskim<br />
58. „W łasność królewska zwiększyła się o nabyte przez Z ygm unta A ugusta trzy posesje<br />
szlacheckie na przedzam czu59, a w 1603 r. o trzy m ieszczańskie parcele przy Krakowskim<br />
Przedm ieściu, na których założono królewską żupę solną mieszczącą się tu ta j do 1655 r . 6(1<br />
W związku z budow ą pierwszego stałego m ostu n a W iśle zlikwidowano kilka działek<br />
mieszczańskich u w ylotu ulicy do Przewozu (późniejszej Mostowej). N a ich m iejscu wzniesiono<br />
w 1582 r. basztę Mostową.<br />
D uży odsetek gruntów w obrębie zespołu miejskiego przeszedł jeszcze w X IV -X V w .<br />
w posiadanie 6 kościołów, 3 klasztorów oraz duchowieństwa. Dom inowała własność kapituły<br />
świętojańskiej ze zw artym kom pleksem zabudow y na K anonii i Dziekanii oraz obszernymi<br />
parcelam i przy K rakow skim Przedm ieściu, nadanym i kapitule, dziekanowi, m ansjonarzom<br />
i wikariuszom. Znaczne uposażenie gruntow e posiadali kanonicy regularni (jurydyka świętojerska)<br />
i augustianie (zespół kościelno-klasztorny ze szpitalem , cm entarzem przy ulicy Piwnej<br />
oraz folw ark na skarpie przy Krakowskim Przedm ieściu). W X V I w. następuje dalszy wzrost<br />
własności kościelnej kosztem własności mieszczańskiej. K ilka przedm iejskich parcel zyskała<br />
ufundow ana przed 1508 r. kaplica św. K rzyża. W 1544 r. część folw arku przy ulicy Długiej<br />
stała się uposażeniem , ufundowanej przez m ieszczanina starom iejskiego, kaplicy św. Trójcy.<br />
W trzeciej ćwierci X V I stulecia zakończył się datujący się od schyłku X V w. proces tworzenia<br />
się jurydyki Franciszkanek i usytuow anej przy niej jurydyki P anien i W dów Dewotek.<br />
N a przełomie X V I i X V II w. rozpoczyna się w ykup posesji przy ulicy Grodzkiej i św. Ja n a<br />
pod założenie kolegium i kościoła Jezuitów , a także skup działek na F re ta pod budowę kościoła<br />
i klasztoru dom inikanów 61. Około 50 posesji stanowiło p ryw atną własność duchowieństwa.<br />
N ajokazalszą z nich była renesansowa rezydencja starom iejska biskupa poznańskiego przy<br />
ulicy św. J a n a (Jezuicka), oraż rezydencja biskupa płockiego (przy ulicy Senatorskiej) W ojciecha<br />
Baranowskiego, jedno z najwcześniejszych założeń pałacowo-ogrodowych W arszawy,<br />
zrealizowane u schyłku X V I w. na kilku wykupionych posesjach m ieszczańskich62.<br />
Ciągła zmienność własności oraz trudności z lokalizacją wszystkich posesji nie pozw alają<br />
” AGAD, MK 534, k. 112.<br />
58 AGAD, MK 119, k. 395-405. Zob. też opracowanie wzmiankowane w przyp. 5,<br />
59 AGAD, Księgi grodzkie ziemi warszawskiej 73, k. 203v; 74, k. 958. Zygmunt August wykupił w 1568 r.<br />
posesje A. Uchańskiego i St. Wolskiego. Nie ustalono daty wykupienia trzeciej posesji należącej do Pogroszewskich.<br />
60 W 1588 r. mieszczanin staromiejski Jan Falkowicz, pisarz żupy solnej warszawskiej, nabył posesję<br />
z trzema domami od lekarza Piotra Gmerciusa (AGAD, SW 538, k. 103), następnie zbudował składy soli.<br />
W 1603 r. w imieniu króla Zygmunta III żupę tę odkupił Hieronim Reth, podżupnik królewskich komór<br />
solnych, zob. przyp. 5.<br />
81 Szos z lat 1594-1620 nie ^wylicza już przy ul. Freta 7 działek mieszczańskich, które uległy likwidacji<br />
w związku z budową zespołu dominikańskiego.<br />
62 AGAD, SW 538, k. 173, 1591 r.; MK 138, k. 85, 1593 r. skup posesji przez Wojciecha Baranowskiego<br />
biskupa płockiego. W 1613 r. Wojciech Baranowski, podówczas już arcybiskup gnieźnieński, darowuje<br />
kapitule gnieźnieńskiej palatium seu domurn lapideam... (MK 155, k. 289v-292, 292v-293v. 295v-296).<br />
132<br />
http://rcin.org.pl
Change language