mazowsze

V II. H E R B Y W O JEW Ó D ZTW I MIAST
Henryk Rutkowski
H erby trzech województw Mazowsza ustaliły się w X V I w. po całkow itym włączeniu tej
dzielnicy do K oro n y 1, H erbem w o je w ó d z tw a m a z o w ie c k ie g o , które jeszcze po inkorporacji
bywało niekiedy nazyw ane księstwem mazowieckim, został orzeł srebrny (biały)
z rozpostartym i skrzydłam i na czerwonym tle. B ył to więc daw ny znak dynastii piastowskiej,
k tó ry od X IV w. stanow ił również godło całego książęcego M azowsza2. Naw iązując do tego
herbu Mazowsza piastowskiego utworzono w X V I w. godła dwóch pozostałych województw.
W o je w ó d z tw o p ło c k ie przyjęło za herb orła czarnego ze złotą (żółtą) literą P na piersi,
takiego orła z literą R wzięło w o je w ó d z tw o r a w s k ie 3.
J a k na m apie województwa płockiego4, ta k i w obecnym opracow aniu za podstaw ę rysunku
herbów województw przyjęto rycinę z kopii herbarza J a n a Długosza, wykonanej w połowie
X V I w. R ycina ta przedstaw ia herb księstwa mazowieckiego, a więc także województwa
tej nazw y: orzeł biały (srebrny) o dziobie i szponach żółtych (złotych) w polu czerw onym 5.
A by wyeliminować przypadkow e błędy tego rysunku poprawiono nieco w izerunek orła
osiągając pełną sym etrię skrzydeł, łap i ogona. Zmodyfikowano również kształt tarczy.
Ten sam rysunek, po zmianie barw y orła na czarną i po dodaniu odpowiednich liter, przedstaw
ia herby województw płockiego i rawskiego.
H erbem m iasta S t a r e j W a rs z a w y była syrena, której część górną stanow iła kobieta
z mieczem i tarczą w rękach, a część dolna m iała kształty ptasio-sm ocze. R ysunek herbu
W arszaw y opracowano na podstaw ie pieczęci miejskiej z końca X V I w .6
H erb P ło c k a przedstaw ia szczyt i dwie wieże kościoła (katedry), a u dołu m ur obronny
z otw artą bram ą. R ysunek herbu został w ykonany według pieczęci z X IV w .7
H erbem R a w y jest m ur obronny z otw artą bram ą i z trzem a wieżami. R ysunek opracowano
na podstaw ie pieczęci z 1552 r., której odcisk zachował się na dokumencie z 1591 r . 8
1 Konsultacji w sprawie herbów udzielił nam dr Stefan K. Kuczyński.
2 Natomiast herb dzielnicy czersko-warszawskiej od końca XIV w. do 1526 r. wyglądał inaczej: w tarczy
czteropolowej na przemian orzeł i smok skrzydlaty (dawniejsze godło dzielnicy czerskiej). Por. K. Stronczyński,
Pomniki książęce Piastów, lenników dawnej Polski..., Piotrków 1888, s. 121 iin.; M. Gumowski, M. Haisig,
S. Mikucki, Sfragistyka, Warszawa 1960, s. 194-195.
8 Najstarszy opis herbów trzech województw mazowieckich podał M. Bielski, Kronika wszytkiego świata...,
Kraków 1551, k. 294-294v.
4 WP, s. 21.
5 Stemmata Polonica, rękopis nr 1114 Klejnotów Długosza w Bibliotece Arsenału w Paryżu. Wyd. H.
Polaczkówna [w:] Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury Tow. Naukowego we Lwowie, t. I, z. 2, 1927, s. 189.
6 Wykorzystano fotografię ze zbiorów Muzeum Historycznego m. st. Warszawy. Reprodukcja tej
pieczęci w pracy L. Marcinkowskiego, Godło miasta stołecznego Warszawy [w:] Kalendarzyk polityczno-historyczny
m. st. Warszawy na rok 1916 wydany staraniem Komitetu Obywatelskiego m. st. Warszawy, ryc. 4.
Por. S. K. Kuczyński, Herb miasta Warszawy, „Kronika Warszawy”, 1970, nr 2, s. 45-47.
7 Reprodukcje pieczęci: Nowowiejski, s. 172; M. Gumowski, Najstarsze pieczęcie miast polskich X III
i XIV wieku, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, 62, z. 2, 1960, s. 173 i tabl. XXVI. Por.
rysunki herbu: WP - mapa główna; M. Gumowski, Herby miast polskich, Warszawa 1960, s. 270; Miasta,
t. II, tabl. CX.
8 Pieczęć w Muzeum Narodowym w Krakowie, zbiór Wittyga (wykorzystano fotografię). Por. M. Gumowski,
Herby miast województwa warszawskiego, „Mies. Heraldyczny”, 1937, nr U s. 163; tenże, Herby miast
polskich, s. 286; Miasta, t. II, tabl. LXII.
143
http://rcin.org.pl