mazowsze

Poza nim i wzdłuż ulicy Zakroczym skiej, Morgowskiej i dróg schodzących ku Wiśle dom inowała
zabudowa luźna z ogrodami. Przez cały X V I w. trw ał jeszcze proces kształtow ania się
sieci ulic nowomiejskich (G arncarska, Szewcka, Tylna). W połowie X V I w. wytyczono część
ulicy Świętojerskiej, stanowiącej granicę m iędzy jurysdykcją Starej i Nowej W arszaw y48.
T rudna do ustalenia jest zabudowa w ew nętrzna R ynku Nowomiejskiego (wym iar
140 x l2 0 m), dw ukrotnie praw ie większego od R ynku Starej W arszaw y (70 x93 m). W jego
centrum znajdow ał się ratusz, do którego przylegały działki z budynkam i m ieszkalnym i,
kram am i i ja tk a m i49. W zm ianki źródłowe sugerują istnienie dwóch wąskich bloków przedzielonych
uliczką wiodącą do ratusza, umieszczonego w południow ym krańcu wschodniego
bloku. Potw ierdzenie takiego układu daje plan Nowego M iasta z 1667 r . 50 Przedstaw iony
na nim rynkow y blok wew nętrzny m a jednak k ształt nieregularnego czworoboku ze ściętą
pierzeją północną, lepiej naw iązującą do ciągu kom unikacyjnego w kierunku ulicy Zakroczym
skiej51. Ten więc kształt uwzględniono w zrekonstruow anym planie.
N ajbardziej problem atyczny jest podział gruntów jurydyki świętojerskiej kanoników
regularnych. Ju ż w połowie X V I w. było tu 29 siedlisk i ogrodów z browaram i i spichlerzam
i52. Dzierżawili je na prawie em fiteutycznym mieszczanie warszawscy. B rak jednakże
danych o ich rozległości i układzie nie pozwala na hipotetyczne naw et wprowadzenie podziałów
jurydyki śwętojerskiej dla schyłku X V I wieku. D okładne oznaczenie parcel w tym
bloku w ystępuje dopiero w planach osiemnastowiecznych. Odpow iadają one w przybliżeniu
podziałom zaznaczonym na planie Nowego M iasta z 1667 r. Odm ienne natom iast głębokości
i szerokości parcel na tej jurydyce podaje plan Hoppego z ok. 1643 r. Ani jeden z planów nie
wykazuje jednak liczby posesji wym ienionych w spisie dzierżawców z la t 1543-157553.
Nie rozwiązano również podziałów własnościowych nad brzegiem wiślanym , nie udało się
bowiem ustalić lokalizacji i liczby posesji aktualnej dla schyłku X V I w .54 D okum entacja
źródłowa pozwoliła natom iast wykreślić dość praw dopodobny podział bloków przy ulicy
Szewckiej, Garncarskiej, Zakroczymskiej i Morgowskiej. N ajpełniejsza dokum entacja źródłowa
dotyczyła posesji rynkow ych i przy ulicy F reta. W obec trudności w lokalizow aniu niektórych
ulic i posesji opracowano zestawienie ujm ujące całość zebranych m ateriałów
0 stanie zagospodarowania Nowego M iasta w poniższej tabeli.
W opracow anym planie uwzględniono fragm entarycznie praw obrzeżne wsie: Pragę
1 Kam ion, podlegające od schyłku X V I stulecia procesom urbanizacyjnym . Położone korzystnie
wzdłuż brzegu Wisły, w najbliższym sąsiedztwie W arszawy, połączone z nią m ostem ,
przekształcają się w pierwszej połowie X V II wieku w osady miejskie.
W literaturze utrzym uje się stwierdzenie, nie poparte jednak przekazam i źródłowymi,
że już w końcu X V I stulecia możliwości aktyw izacji gospodarczej tych terenów w ykorzystała
kapituła płocka zakładając w r. 1590, na części gruntów wsi swojej K am ion, m iasteczko
Skaryszew 55. Z przejrzanych ak t kapituły płockiej w ynika jednak, że Skaryszew pow stał
dopiero w X V II wieku, przypuszczalnie przed 1625 r. Spalony około 1638 r. został ponownie
lokow any w 1641 r.
48 AGAD, SW 4, f. 16v, 1553 r.
49 Zestawienie posesji oparte na wzmiankach z ksiąg Nowego Miasta, AGAD, Nowa Warszawa 3, 4, 134.
50 Plan części miasta od ulicy Długiej do Franciszkańskiej i od Rynku Nowego Miasta do ulicy Nalewki.
Lit. J. Herknera, Skala ok. 1 : 11000. Patrz D. Kosacka, Plany Warszawy X V II i X V III w. ..., poz. 124.
61 W planie Warszawy I. Hoppego z ok. 1641 r. zabudowa wnętrza Rynku oznaczona w kształcie czworoboku.
Rekonstrukcja A. Berdeckiej (przyp. 2) dla XVI w. oznacza dwa prostokątne bloki rynkowe.
52 Wymienione w „Resignationes et cessiones ortorum et bonorum et arearum Sancti Georgii Warschowiensis...”
rkp. w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, nr 5189, k. 327.
58 Tamże, k. 11-167.
54 Na podstawie fragmentarycznych wzmianek oraz liczby posesji wymienionych w spisie świętomarskiego
z 1510 r. można przypuszczać, że również u schyłku XVI w. było tu ponad 50 posesji.
65 t . Wyderkowa, Dzieje Pragi, s. 139, autorka powołuje się na W. Trojanowskiego, Kamionek i Praga,
Warszawa 1920, s. 11. Trojanowski opiera się, nie podając odsyłaczy dokładnych do źródła, na inwentarzu
kapituły z 1694 r. i aktach biskupa płockiego. Należy stwierdzić, że w aktach kapituły płockiej z lat 1578-
-1656 (mikrofilmy w Bibliotece Narodowej w Warszawie) oppidum Skaryszew występuje dopiero od 1630 r.
Natomiast jeszcze w 1600 roku wzmiankowany jest sam Kamion. Archiwum Kapituły Płockiej, nr 8, s.
203, mikrofilm 12340.
ISO
http://rcin.org.pl