mazowsze

na opracowanie topograficzne stru k tu ry własnościowej. Ograniczono się więc do oznaczenia
na planie lokalizacji ważniejszych posesji.
Spisy szosu miejskiego, podstawowe źródło opracowanego planu, niestety nie podają,
konsekwentnie inform acji o. charakterze zagospodarowania poszczególnych posesji, a naw et
w w ypadku stosowania określeń są niew ystarczające dla ustalenia szczegółowego obrazu
zagospodarowania m iasta. Analiza wysokości szosu pozwala tylko n a ustalenie rozmieszczenia
zabudowy mieszkalnej drew nianej i m urow anej. Najniższa opłata od budynków m urow anych
wynosiła 30 gr (1 fi.)63. N atom iast właściciele drew nianych płacili szos poniżej 30 gr. Staw ka
była uzależniona od lokalizacji budynków . W obrębie m urów opłaty w ahały się od 12 do
7 1 /2 gr., a na przedm ieściach od 15 do 3 gr. N a przykładzie Starego M iasta stwierdzono
zgodność przesłanek źródłowych odnośnie rodzaju budow nictw a z ustaleniam i St. Żaryna
opartym i na badaniach architektonicznych64.
Zabudowa m urow ana dom inowała przy głównym ciągu kom unikacyjnym i handlow ym :
w R ynku, na ulicy Grodzkiej, Nowomiejskiej, B ernardyńskiej, a także na K rzyw ym Kole,
ulicy św. Ja n a, św. M arcina i Piw nej. Budownictwo drewniane utrzym ało się jeszcze na ulicy
Piekarskiej i D unaju.
W przeciwieństwie do m urow anej Starej W arszawy, drew niana — praw ie wyłącznie —
zabudowa w ystępowała ciągle na przedm ieściach i na Nowym Mieście. W yjątek stanow iły
dwie kamienice na F reta, należące do bogatego kotlarza starom iejskiego, oraz m urow any
budynek „G iełdy” Baryczków na rogu ulicy Długiej i F r e ta 65.
Z sześciu kościołów oznaczonych na planie tylko kościół św. D ucha przy ulicy Długiej był
nadal drew niany. Również drew niane były trzy kaplice: św. K rzyża, św. Trójcy oraz kaplica
czy raczej kościółek przy klasztorze Franciszkanek.
Spośród kilkudziesięciu dworów istniejących w tym czasie niewątpliwie m urow any był
dwór Mniszchów oraz pałac biskupa płockiego W ojciecha Baranowskiego.
W zrekonstruow anym planie ograniczono się do oznaczenia budynków m onum entalnych
(zamku, kościołów i klasztorów), a w zakresie budow nictw a mieszkalnego do lokalizacji
dworów oraz niektórych budynków gospodarczych. Nie uchwycono, na skutek fragm entarycznego
w ykorzystania źródeł, wszystkich budynków użyteczności publicznej, typow ych dla
organizm u miejskiego. T ak na przykład oprócz ratuszów Starej i Nowej W arszawy istniały
przypuszczalnie budynki władz przedm iejskich. Oddzielnego bowiem burm istrza, radę i ławę
posiadało Przedm ieście K rakowskie i F reta. B udynkam i nie tylko m ieszkalnymi, ale także
użyteczności publicznej były dom y wójtów obu m iast, usytuow ane przy głównym ciągu
kom unikacyjnym , w zachodnich pierzejach obu rynków. Nie znaleziono wzm ianek o lokalizacji
gospód cechowych. Z około 20 cechów istniejących w Starej W arszawie znane są tylko dwa
dom y: krawców przy ulicy Piwnej i szewców na D u n a ju 66. W iadom o również o dom u bractw a
Miłosierdzia na K rakow skim Przedm ieściu i o strzelnicy bractw a kurkowego w m iędzym urzu67.
Z kościołami i klasztoram i wiązała się lokalizacja szkół, cm entarzy i szpitali. Istniał także
szpital dla inwalidów w ojennych założony w 1578 r. przez Stefana Batorego w pobliżu kaplicy
św. Trójcy.
B udynki związane z funkcjam i W arszaw y jako ośrodka ówczesnej organizacji terytorialno-
-państwowej i kościelnej skupiały się w centrum m iasta, w pobliżu zam ku, czasowej rezyadencji
króla, m iejsca sejmów. W zespole zamkowym wyznaczono pomieszczenia dla sądu
grodzkiego, dysponującego do 1568 r. oddzielnym budynkiem usytuow anym na podzamczu,
zburzonym z okazji rozbudow y zam ku za Zygm unta A ugusta. Oddzielny zespół utw orzyły
budynki władz kościelnych zlokalizowane na terenie wydzielonym dla kapituły warszawskiej
63 Ustalenie opłaty na podstawie wysokości szosu występującej przy domach i kamienicach, AGAD,
SW 534, szos z lat 1579-1593 i 1594-1620. W jednym przypadku określono podniesienie szosu z 18 gr do
30 gr „bo zmurował".
64 Zob. przyp. 1.
65 AGAD, SW 534: patrz ulica Freta, k. 228, Długa, k. 224.
66 AGAD, SW 534, patrz ulica Piwna i Donay, k. 208-209.
67 Plac strzelniczy znajdował się w międzymurzu, przypuszczalnie w pobliżu Bramy Krakowskiej,
po jej stronie zachodniej.
133
http://rcin.org.pl