MEERVOUDIG RUIMTEGEBRUIK ENKELVOUDIG RECHT - Habiforum

“Op tal van gebieden waar het publiek belang in het geding is spelen maatschappelijke
organisaties een – nog steeds groeiende – rol, waarbij hun feitelijke vrijheid van
handelen zeker niet afneemt. (...) Zij hebben tot gevolg dat de overheid op veel terreinen
niet als enige de verantwoordelijkheid voor een publiek belang op zich kan
nemen: ook maatschappelijke organisaties moeten daaraan vanuit een eigen verantwoordelijkheid
bijdragen. In de directe relatie tot de overheid correspondeert hiermee
een andere invulling van het rechtsstatelijk belangrijke legaliteitsbeginsel. De gedachte
dat de wet rechtszekerheid en rechtsgelijkheid kan bereiken door een zo
nauwkeurig en gedetailleerd mogelijke regeling van de overheidstaak en van aan burgers
op te leggen verplichtingen, kan niet meer als rechtsstatelijk ideaal gelden. Die
opvatting doet onvoldoende recht aan de eigen verantwoordelijkheid die burgers en
maatschappelijke organisaties hebben”. 1
De WRR trekt weliswaar deze conclusie, maar zet niet de volgende stap: hoe moet
je dan het recht veranderen? Altijd al is de hardheidsclausule een tegengif geweest
tegen het legaliteitsbeginsel. Dat is een artikel in een wet, dat aangeeft dat van
normen in die wet afgeweken mag worden als aantoonbaar is dat de samenleving
daarmee beter gediend is. Een Nederlands voorbeeld met veel relevantie voor
meervoudig ruimtegebruik is de Interimwet Stad & Milieu. Die geeft de mogelijkheid
om bepaalde normen binnen een gebied op zij te zetten. Nadeel is dat daaraan
een bewerkelijke procedure voorafgaat. Extra procedurele lasten kunnen daarom
een belemmering zijn om van een hardheidsclausule gebruik te maken.
Op verschillende wijzen vormt het recht dus een belemmering voor meervoudig
ruimtegebruik. Op de eerste plaats doordat het recht zelf zich ‘enkelvoudig’
heeft ontwikkeld en dus niet goed in staat is om met meervoudigheid om te gaan.
Op de tweede plaats omdat er bepaalde praktijken – de ‘hardheid van de regels’ –
zijn gegroeid in het omgaan met het recht die een barrière zijn gaan vormen voor
meervoudig ruimtegebruik. En ten derde kunnen procedures soms zo tijdrovend en
kostbaar worden dat projecten voor meervoudig ruimtegebruik worden ontmoedigd.
1.4. DE STRUCTUUR VAN DIT BOEK
In dit boek willen wij laten zien hoe het recht meervoudig ruimtegebruik in de weg
kan zitten. Hierdoor worden suboptimale oplossingen verkregen. Anderzijds is het
niet zo dramatisch, omdat in de praktijk uiteenlopende methodes zijn gegroeid om
met het huidige, enkelvoudige recht in situaties van meervoudig ruimtegebruik om
te gaan. De praktijk is echter ook gediend met een principiële verandering in het
1
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, De toekomst van de nationale rechtsstaat,
bestuurlijke voorwaarden voor een mobiliserend beleid, Sdu Uitgevers, Den Haag,
2002, p. 170 – 171.
7