MEERVOUDIG RUIMTEGEBRUIK ENKELVOUDIG RECHT - Habiforum

Er wordt steeds meer getwijfeld aan de positieve bijdrage van MER aan de ontwikkeling
van ruimtelijke kwaliteit (Van Huut, 2002). Het louter volgen van een formele
procedure is niet altijd voldoende voor het realiseren van ruimtelijke kwaliteit.
Hiervoor zijn enkele redenen te noemen.
In de eerste plaats nodigt de MER-systematiek uit tot technocratische discussies
over de wetenschappelijke kwaliteit van de effectbeschrijvingen, over de
gehanteerde onderzoeksmethoden, over de onzekerheden in de uitkomsten, et
cetera. Maar de MER-systematiek als zodanig is niet echt een stimulans voor een
discussie over effectieve maatregelen en projecten om de kwaliteit van de leefomgeving
te verbeteren (Van Huut, 2002). De MER is in de praktijk ontaard in een
verplicht nummer. Het uitvoeren van de toets wordt tot doel verheven. De MER
lijkt een rituele dans te worden. Op dit moment wordt het succes van de MER
afgelezen aan het feit of de rapportage erin geslaagd is netjes alle effecten op te
schrijven. Het toetsen staat daarmee centraal en niet de bijdrage van het rapport
aan het realiseren van een goed ruimtelijke plan.
In de tweede plaats is er een procedurele drang ontstaan om vormfouten te
vermijden. Dit wordt een doel in zichzelf. De MER verwordt tot een in zichzelf
gekeerde procedure die los gaat zingen van het echte maatschappelijke debat. Dit
leidt af van de echte inhoudelijke maatschappelijke discussies die er toe doen.
In de derde plaats is de MER-systematiek weinig flexibel en adaptief. In de
loop van het toetsingsproces van de MER kunnen niet makkelijk totaal nieuwe
alternatieven worden meegenomen, want dan kan een nieuwe startnotitie nodig
zijn en moet de procedure opnieuw beginnen. Het grote probleem is dat de MERsystematiek
niet flexibel genoeg is om de dynamiek, de grilligheid, van ruimtelijke
processen op te vangen. Bij bijvoorbeeld de MER voor de Tweede Maasvlakte was
dit een lastig punt: het ging daar niet alleen om inpassing, maar ook om een zoekproces
naar strategische alternatieven. Voor het inbrengen van ruimtelijke kwaliteit
in zoekprocessen biedt de MER geen kansen en kan zelfs knellend werken, als
alternatieven die niet in de startnotitie zijn aangegeven, niet in beeld mogen komen
op straffe van het over doen van de procedure.
De MER heeft dus een eigen dynamiek en rationaliteit, die sterk afwijken
van en zelfs tegengesteld zijn aan de karakteristieken van complexe ruimtelijke
processen (grillig, onvoorspelbaar, et cetera). Zo is er in de MER-procedure een
prominente rol voor de MER-commissie weggelegd, zijn wettelijke adviseurs (als
regionale inspecteur, directeur LNV in de provincie, etc.) betrokken en hebben
belanghebbenden (burgers, vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties
en bedrijven) voornamelijk een reactieve en insprekende rol (via inspraak, bezwaar
en beroep). MER-procedures kennen veelal een fasegewijs verloop (eerst probleem
in kaart brengen dan beoordelingscriteria opstellen en vervolgens oplossingen zoeken),
terwijl ruimtelijke processen in de praktijk meer volgens terugkerende ronden
verlopen (problemen, criteria en oplossingen lopen kriskras door elkaar). Ruimtelijke
processen worden gekenmerkt door onvoorspelbare dynamiek (ronden, pro-
89