Nr 102, grudzień 1962 - Znak

BRUTUS CZYLI PRZEKLENSTWO CNOTY
1899
motyw etyczny; bez niegQ wszelki czyn pozostaje w sferze czystej
"faktycznosci", "natury", ktora jako czysta natura moie bye
oceniana jui tylko z innych, nii mo'ralny, punktow widzenia.
U podstawy wszelkiego czynu moralnie wartosciowego lezy tedy,
po pierwsze, jakies uczciwe przekonanie dzialajqcego 0 tym, ze
czyn ten, globalnie oceniajqc, jest dobry; po drugie - i to dla nas
w tej chwili wybija si~ na plan pierwszy - jakas niech~e do zla
i, odwrotnie, milose dobra, pociqg ku dobru. Mi~dzy jednak t q
niechE;ciq a tq milosciq zachodzi, ze wzgl~du na zdolnose moty­
Wlacyjnq, z'asadniczla roinica. Gdy jakis nasuwajqcy mi si~ do
wykonania, jednoznacznie okreslony czyn (ten Qto podst~p w walce,
ta oto korzystna spekulacja handlowa) zostal przeze mnie
ubnany za zly i gdy przy tym - 0 czym trzeba pami~tac! ­
nie jest najmniej zlym sposrod wszystkich w danej konstelacji
mozliwych, to niech~e do zla moie stanowic motyw calkowicie
wystarcz,ajqcy, by si~ od niego powstrzymac; ogolniej i upraszczajqc:
ie1by si~ w s t r z y mae od czynu, motyw etyczny wystarcz,a.
Natomiast gdy jakiS nasuwajqcy mi si~, jednoznacznie
okreslony czyn, zostal przeze mnie uznany za dobry, to, by go
spelnie, moje przekonanie 0 tym, ie dobry, w polqczeniu z mojq
nawet na}wi~kszq milosciq dobra, nie b~dzie motywem wystarcZlajqcym.
Milose bowiem dobra jako takiego rodzi dqienie do
w s z y s t k i c h, jakie roinorodnych form dobra, i tym samym
dostarcza impulsow do w s z y s t k i c h dobrych czynow moiliwych;
wy,zmacz.a ona pewnq zamkni~tq, ale jednak bardzo rozleglq
sfeT~ rzeczy godnych istnienia i w kierunku na t~ sferE; nas
orientuje; k tor q jednak postac dobra i ktory, w danej sytuacji
i cZlasie, konkretny czyn wybrac dla siebie, tego milose
dobra juz mi nie mowi. Zacj'lOdzi wi~c potrzeba zarowno dodatkowej
r a c J 1, Iktora by mi kazala wypowiedziee si~ za
jed.nym z mozliwych i nasuwajqcych si~ czynow, jak mot y w u,
ktory by mi dostarczyl impulsu do jego spelnienia; racji, ktora
jui nie IlIa tym by polegala, ie czyn po prostu jest "dobry",
i motywu, ktory od milosci dobra b~dzie si~ roznU. Racji mogq
dostarczyc r6ine czynniki, jak wi~ksza lub mniejsza szansa pomyslnej
realizacji (z dwoch przedsi~wzi~c dobrych wybieram to,
ktore rokuje wi~kszq nadziej~, ie je doprowadz~ do skutku),
przede wszystkim jednak: wyisze lub niisze, w hierarchii dobT,
stanowisko jednego z czynow konkurujqcych (z dwoch czynow
dobrych wybieram ten, ktory ze wzgl~du na 'SWq ,~istot~", 1 na
cel, do Ikt6rego zmierZlll, na srodki, ktorych przyjdzie uiyc i na
dajqce si~ 'przewidziec skutki uboczne, zdaje si~ globalnie bye
1 W znaczeniu zblizonym do tego, W Jakim 0 "istocie czynu" m6wil\ prawnicy.