Nr 102, grudzień 1962 - Znak

ZAPISKI NA MARGINESACH
1947
ludzie (garstka wtajemniczonych, lub tylko jedna ukochana osoba),
ktorzy rozumiejq go wpol slowa, czy nawet bez slow. Jednak po takim
mladzieilczym, ramantycznym akresie chmurnega, gornego m~tniactwa
zjawia si~ w psychice reakcja - akres pozytywizmu, czy klasycyzmu,
w kazdym razie chwila kiedy chcialaby s i~ jasna, z przecinkiem
i kropkq, precyzyjnie i dakladnie ujqC w slawa patok (strumyczek,
rz e k~) przezyc: W takiej chwili Palak zbyt c z~s to sta je bezradny:
nie nauczona go. sztuki farmulawania mysli. Ludzie nad wyraz uczeni,
prafesarawie rozni, piszq wszak przeakrapnie, chac "mysl piekna"
przesw·tuje co. chwila przez zwaly pagmatwanych zdail. Wydaje mi
si~, ze u Francuzow takie pisanie byloby niemazliwe - oni raczej
wpadajq w odwrotny kraniec, te ich idees claires et distinctes bywajq
tylka nudnym lancuszkiem okrqglych, pustych sylogizmow. Ale retory
zno-Iogiczne ekscesy nic swiadczq przeciw olbrzymiemu dobru, jakie
daje francuska szkala a jakiego nam tak bardzo brakuje: nazywa si~ to
exercices de style, version latine czy version franc;aise czy jak jeszcze,
a wszystko razem zmierza do tego, by j~zyk gi~tki... itd. Przyklad:
w klasie szostej (dwunastoletnie dzieci) Uumaczy si~ z laciny na francuski
i z francuskiego na lac i n~, z ogramnym naciskiem porownu jqc
stru k tur~ obu j ~zykow; w tejze klasie odbywajq s i~ na lekcjach francuskiego
konk ursy, gdzie nagrody (w postaci wyzszych not) lapiq ci,
ktorzy n aj p r~ dz e j zastqpiq bezbarwne slowo posilkowe slawem bardziej
celnym. Nauczyciel mowi: "Na scianie jest obraz" a dzieci przekr zyku jq
si ~ na wyprzodki: wisi obraz, zieleni s i ~ obraz, przyciqga w zrok obraz,
pyszni s i~ obraz, majaczy obraz... To takie drobne, podstaw owe cwiczenie
- ktore potem komplikuje s i ~ najrozmaiciej, obok tego mnostwo
roznych compasitions, odczytywanych glosno i szczegolowo k omentowanych,
aczywiscie intensywna lektura klasykow, oczyw iScie mawy
nie rna, zeby matur~ mogl zdac ktos, k to rabi bl~dy stylistyczne,
nie mowiqc nawet a artagraficznych . Warto przeczytac wypracowania
dzieci dwunast o, t rzynastoletnich, wart o tez posluchac, jak odpowiada
Franeuz zapytany 0 d rog~, 0 to ezy tamt o. W i ~e e j tego kartezjanizmu
w szkolach, w i ~ce j tej clarte my s l ow o- j ~zy kowe j bardzoby s i~ nam
przydalo, nie balbym si~ chwilowo ekseesow raejonalizmu w naszym
sposobie rozumowania i wyrazania si ~ . W szkole mozna ma s~ zrobic,
zeby j ~z yk doroslyeh nie stawal s i ~ zajqkl"wq gadaninq alba zbiorem
pretensjonalnyeh, polinteligenekich klisz.
•••
S p r6 bu j ~ tu przetlumaczyc ust~p ksiqzki de Gaulle'a Vers Parmee
de metier (1934), 0 Niemeach. Ust~p niemalze bardziej fascynujqcy,
jako wspanialy fragment klasycznej, nieeo ret oryeznej prozy francllskiej,
niz jako eiekawostka polit yezna, budzqea rozne zbawienne refleksje.