Nisko wykształceni pracownicy a zdrowie – wyzwania dla edukacji ...

2. Niskie wykształcenie jako problem społecznyw Unii EuropejskiejEliza Goszczyńska1. WprowadzenieNiski poziom wykształcenia jest powszechnie uznawany za istotną barierę w rozwoju osobistymi zawodowym, a tym samym za poważne źródło nierówności społecznych (np. EuropeanCommission, 2009a). Otóż, jak szczegółowo wykazano w dalszej części tego rozdziału, osób tych częściejdotyczy bezrobocie, gorsze warunki zatrudnienia (w tym materialne), bieda, a tym samym wykluczeniespołeczne. Choć obiektywnie rzecz biorąc to właśnie one powinny szczególnie brać udział w różnychformach kształcenia ustawicznego w celu pozyskiwania czy polepszania kwalifikacji zawodowych, a tymsamym zwiększania swoich szans na rynku pracy, to w praktyce korzystają z nich rzadziej niż ci dobrzewykształceni, co dodatkowo pogłębia różnice między nimi. Poza gorszym funkcjonowaniem w sferze zawodowejw omawia nej grupie obserwuje się także problem niższej świadomości oraz gorszych zachowańw sferze zdrowia, a także sytuacji zdrowotnej. Wszystko to sprawia, że to właśnie ona stanowi istotneźródło obciążeń finansowych dla systemu pomocy społecznej i ochrony zdrowia. Ponadto w związkuz tym, iż niski poziom wykształcenia jest w wielu przypadkach „dziedziczony”, tj. częściej dotyczy dziecirodziców o takim statusie edukacyjnym, to stanowi on swojego rodzaju piętno dla przyszłych pokoleń 1 .Co więcej, w literaturze (np. Commission on Social Determinants of Health, 2008; Grantham-McGregori wsp., 2007) podkreśla się, iż niekorzystna sytuacja społeczno-ekonomiczna nisko wykształconych grupczęsto jest przenoszona z pokolenia na pokolenie (z ang. intergenerational transmission of disadvantage).W związku z powyższym osoby o niskim poziomie wykształcenia powinny być istotną grupądocelową działań polityki społecznej, edukacji i promocji zdrowia. Niemniej jednak w rzeczywistościstosunkowo rzadko stają się one indywidualnym podmiotem zainteresowań gremiów politycznych, aletakże społecznych czy naukowych 2 .O ile zwraca się uwagę na osoby o niskim statusie wykształcenia, to niemal wyłącznie w kontekścietego, że stanowią one istotną część grup wykluczonych społecznie – np. bezrobotnych, biednych czybezdomnych, zaliczanych do tzw. vulnerable group (European Foundation for the Improvement of Living1Badanie Eurostat (European Commission, 2008), zrealizowane we wszystkich 27 krajach Unii Europejskiej (UE-27), pokazuje, że istniejerelacja pomiędzy poziomem edukacji rodziców i osiągnięciami w tym zakresie ich potomstwa. Okazuje się na przykład, że w przypadkudzieci (zarówno córek jak i synów), których ojcowie mają wykształcenie wyższe, szanse na osiągnięcie identycznego poziomu sąwyraźnie większe niż w sytuacji, gdy ojciec ma niski poziom wykształcenia (basic scholling) – iloraz szans w tym zakresie wynosi ok. 2i więcej we wszystkich państwach członkowskich Wspólnoty. Inne dane pokazują natomiast, iż aspiracje rodziców w zakresie edukacjipotomstwa zależą od ich poziomu wykształcenia. I tak np. według badania Centrum Badania Opinii Społecznej (2009), przeprowadzonegona próbie 1094 dorosłych mieszkańców Polski, o ile trzy czwarte rodziców z wykształceniem podstawowym chciałoby, by ich dziecizdobyły wyższy poziom wykształcenia (odpowiednio 75% badanych dla córki i 73% dla syna), to wśród rodziców legitymujących sięwyższym wykształceniem takie pragnienie wyrażają już niemal wszyscy (94% rodziców dla córki oraz 97% dla syna).2Przykładem mogą tu być chociażby raporty Europejskiej Fundacji na Rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy (European Foundationfor the Improvemnt of Working and Living Conditions) – w skrócie Eurofund, w których podejmuje się analizę najbardziej aktualnychw danym okresie problemów dotyczących pracujących. Współcześnie wyraźnie częściej osią analizy jest starzenie się tej populacji czynierówności ze względu na płeć, niż nierówności wynikające z poziomu wykształcenia czy kwalifikacji.9