Nisko wykształceni pracownicy a zdrowie – wyzwania dla edukacji ...

tytoniu i piciem alkoholu oraz gorszym sposobem odżywiania (Gniazdowski, 1990; Korzeniowska, 2004;Korzeniowska, 2008). Ponadto osoby takie poświęcają mniej uwagi sprawom zdrowia w ramach swojej refleksji,są mniej zadowolone ze swojej kondycji zdrowotnej i rzadziej wiążą przyszłe zmiany w zakresie zdrowia z tym,czy o nie dbają. Niższy poziom wykształcenia koreluje też częściej z brakiem zainteresowania zamieszczanymiw mediach informacjami o tym jak unikać chorób lub lepiej dbać o zdrowie oraz poczuciem, że przekazy tegorodzaju są trudne do zrozumienia (Korzeniowska, 2008).Zilustrowane powyżej zjawiska świadczą o tym, iż polscy pracownicy o niskim poziomie wykształceniasą zbiorowością zagrożoną zjawiskiem wykluczenia społecznego w sferze zdrowia, a w konsekwencji tegomogą mieć gorszą pozycję na rynku pracy, co wskazuje na pilną potrzebę rozszerzania zasięgu działańmających na celu wyrównywanie ich szans. Jednym ze sposobów osiągania tak zarysowanego celu może byćwłaściwie prowadzona edukacja zdrowotna i promocja zdrowia, a to z kolei oznacza uwzględnienie w o wielewiększym zakresie niż dotychczas specyficznych sposobów myślenia i postępowania względem zdrowia tejgrupy, jako bazy do tworzenia efektywnych projektów tego rodzaju.Tymczasem mamy do czynienia z sytuacją, w której przedsięwzięcia prozdrowotne adresowanesą do wszystkich (co powoduje ryzyko, że w gruncie rzeczy nie będą skierowane do nikogo) lub dozbiorowości wyżej usytuowanych w strukturze społecznej. Na przykład wg danych Krajowego CentrumPromocji Zdrowia w Miejscu Pracy Instytutu Medycyny Pracy (KCPZwMP IMP) w Łodzi z 2002 r. szeregdziałań w ramach programów prozdrowotnych w przedsiębiorstwach w Polsce adresowanych jest np. dokadry kierowniczej (Korzeniowska, 2004). Masowe kampanie edukacyjne prowadzone są w sposóbwymagający odbiorcy sprawnie posługującego się tekstami pisanymi i dobrym rozumieniem przekazówinformacyjnych. Nawet informacje dotyczące produktów leczniczych nie są dostosowane do możliwościpercepcyjnych mało wykształconego klienta (Cianciara, 2006). Promocja zdrowia krytykowana jest jakostrategia petryfikująca lub nawet zwiększająca nierówności w zdrowiu (Słońska, 2005).Celem niniejszego rozdziału jest charakterystyka polskich pracowników o niskim poziomiewykształcenia jako grupy docelowej oddziaływań edukacji i promocji zdrowia, w tym ich wymiarze, którydotyczy kształtowania prozdrowotnych zachowań (także na tle innych krajów, uczestników projektu, opisywanegow tym opracowaniu). Przedstawione zostaną zatem wybrane ich potrzeby, które warunkują odbióri akceptację bądź odrzucenie propozycji zawartych w projektach tego rodzaju, identyfikowane w oparciuo dane subiektywne i obiektywne. Prezentowany „portret” takiego adresata zawiera następujące elementy:autoocenę stanu zdrowia, poczucie odpowiedzialności za własne zdrowie, sposób postępowania względemzdrowia, subiektywną ocenę posiadanej wiedzy nt. tego jak dbać o zdrowie i gotowość do jej doskonaleniaw kontekście obiektywnego poziomu znajomości wybranych treści edukacji zdrowotnej (tzw. healthliteracy) oraz preferencje dotyczące działań prozdrowotnych (w tym w miejscu pracy).Podstawą do opracowania takiej charakterystyki są dane zgromadzone za pośrednictwem wywiadukwestionariuszowego przeprowadzonego z 405 pracownikami, urodzonymi pomiędzy 1955 a 1984 r.,reprezentującymi w równych częściach cztery grupy wykształcenia: podstawowe, zasadnicze zawodowe,średnie lub pomaturalne i wyższe. Połowę badanych stanowiły kobiety, połowę mężczyźni. Specyfikiosób nisko wykształconych, do których zaliczono absolwentów szkół podstawowych i zasadniczych zawodowych,poszukiwano porównując ich do tych z co najmniej średnim wykształceniem.2. Zdrowie w codziennej refleksji niskowykształconych pracujących w PolsceWcześniejsze badania KCPZwMP IMP w Łodzi wykazały, że nisko wykształceni pracownicyw Polsce nie zastanawiają się czym jest zdrowie, jaki jest jego stan, ani co robić, jeśli nic złego się z nimnie dzieje (zjawisko określane przez C. Herzlich jako tzw. zdrowie w próżni). W referowanej tu diagno ziezwrócono zatem uwagę na subiektywną ocenę stanu zdrowia. Okazało się, że tylko co około drugi gorzejwykształcony pracownik uważał, że jest dobrego zdrowia, podczas gdy sądziło tak o sobie 73% wśródlepiej wykształconych. Dwa razy więcej badanych z niższym wykształceniem (41% do 22%) było zdania, żeczęsto im coś dokucza, chociaż nie są to poważne dolegliwości 3 . Z tego punktu widzenia można zakładać,3p < 0,0001, df = 2, χ 2 (Chi-kwadrat Pearsona) = 20,4.117