Nisko wykształceni pracownicy a zdrowie – wyzwania dla edukacji ...

7. Czynniki modyfikująceOddziaływanie wszystkich przywołanych wyżej uwarunkowań (społeczno-środowiskowychi podmio towych czynników ukierunkowujących) pozostaje pod wpływem tak zwanych czynnikówmodyfikujących. Wskazać można trzy ich główne grupy:a) pojawiające się nowe technologie zmieniające zarówno społeczną, jak materialną stronę stylu życia,b) cechy położenia społeczno-demograficznego,c) charakterystykę organiczną podmiotów zachowań zdrowotnych.Wśród cech położenia społecznego przede wszystkim warto wskazać poziom wykształcenia orazsytuację materialną, które w najszerszym zakresie różnicują ogólną aktywność zdrowotną. Duże znaczeniema tu również wiek oraz płeć. Natomiast charakterystyka organiczna obejmuje jeszcze aktualny, szerokookreślony stan zdrowia (wyznaczający m.in. potrzeby i możliwości działań), jak również doświadczeniaz minionej biografii zdrowotnej.8. Działania promotora zdrowia jakouwarunkowania zachowań prozdrowotnychJeżeli promocja zdrowia jest działalnością praktyczną, służącą głównie kształtowaniu aktywnościprozdrowotnej osób, grup i organizacji, to trudno pomijać jej rolę wśród ogółu uwarunkowań tejaktywności. Brak uwzględniania działań interwencyjnych podejmowanych pod szyldem edukacji zdrowotneji promocji zdrowia byłby de facto stwierdzeniem, że nie mają one istotnego wpływu na kształtowanezachowania, albo wprost przeciwnie – że są one tak doskonale skuteczne, iż nie ma potrzeby w ogólezastanawiać się nad ich wpływem. Projekt edukacyjno-promocyjny jest przecież pod wieloma względamitakim samym elementem rzeczywistości otaczającej człowieka, jak inne jej elementy brane pod uwagąw modelach uwarunkowań zachowań zdrowotnych.W modelu tym zasadnicze działania promotora zdrowia (rozumianego raczej jako instytucjaspołeczna, niż konkretna osoba) potraktowane zostają dwutorowo. Po pierwsze, są to przedsięwzięciaz zakresu wywierania wpływu społecznego, skierowane głównie w obszar uwarunkowań podmiotowych.Drugie to działania polegające na wprowadzaniu zmian społeczno-organizacyjnych, kierowane w obszarśrodowiskowy. W idealnym ujęciu mogą to być również oddziaływania dotyczące procesów socjalizacyjnych,interakcyjnych i percepcyjnych (np. procesy wychowania, marketing).Ta pierwsza grupa, służąca przekształceniom zastanego stanu czynników podmiotowych (głównietych mentalnych) obejmuje m.in. tradycyjnie pojętą oświatę zdrowotną (rozumianą jako przekazywanieteoretycznej wiedzy na temat zdrowia), działania marketingowe służące kształtowaniu postaw emocjonalnychwobec zdrowia, zachowań zdrowotnych i związanych z nimi obiektów, treningi rozwoju umiejętnościdotyczących pożądanych działań i radzenia sobie z niepożądanymi, czy ukazywanie tzw. grupom celowanymwyników badań stanu ich zdrowia. Z kolei drugi obszar działań promujących zdrowie, dotyczącychstymulowania rozwoju społeczności i organizacji w kierunku tzw. zdrowych środowisk (Grossmann,Scala, 1993), obejmuje m.in. lobbing oraz rzecznictwo, kreowanie liderów, budowanie koalicji i struktur,aktywizowanie społeczności, stymulowanie tworzenia polityk, wprowadzanie norm i regulacji oraz inneformy wsparcia dla innowacji (zarządzania zmianą) w sferze zdrowia.Generalnie wskazać można siedem głównych, powiązanych strategii działania, stosowanych dlapoprawy świadomości zdrowotnej i stylu życia społeczeństwa. Część z nich realizowana jest w obszarzepodmiotowym (wobec indywidualnych osób lub nominalnie ujmowanych grup), część natomiast w społecznośrodowiskowym(w otoczeniu technicznym, organizacyjnym, kulturowym, itd.).Podejście informacyjne (perswazyjno-edukacyjne): dostarczanie informacji, by kształtować,rozwijać lub zmieniać ludzkie przekonania, oceny i poglądy, aby w oparciu o tę wiedzę ludzie w racjonalnysposób rezygnowali z zachowań uznanych za niewłaściwe oraz podejmowali zachowania pożądane.Podejście marketingowe (emocjonalno-motywacyjne): zwracanie uwagi na problem, nagłaśnianiego i budowanie wokół niego pozytywnych lub negatywnych emocji, by ludzie pragnęli zachowań skojarzonychz pozytywnymi emocjami oraz odrzucali te, którym towarzyszą negatywne odczucia (np. strach,obawa o utratę zdrowia).41