Nisko wykształceni pracownicy a zdrowie – wyzwania dla edukacji ...

3. Metodyka edukacji zdrowotnej grupzmarginalizowanych – propozycja typologiiNim podejmiemy próbę uporządkowania rozwiązań na rzecz edukacji zdrowotnej osób o niskimwykształceniu, warto podkreślić jeden fakt: w chwili obecnej bardzo niewiele wiadomo na temattego, jakich metod komunikacyjnych używają profesjonaliści, aby lepiej komunikować się z osobamio niskich kompetencjach w sferze zdrowia. Jedno z nielicznych badań podejmujących ten temat przeprowadziliSchwartzenberg i wsp. (2007), którzy zapytali przedstawicieli zawodów medycznych (lekarzy,pielęgniarki i farmaceutów) o stosowane przez nich rozwiązania służące lepszemu przekazywaniu informacjidotyczących zdrowia pacjentom. Uzyskane wyniki są szczególnie istotne ze względu na fakt, iżprzedstawiciele tych zawodów nie tylko edukują pacjentów w ramach wykonywania swoich obowiązkóww obszarze ochrony zdrowia, ale biorą także często udział w działaniach z zakresu edukacji zdrowotneji promocji zdrowia sensu stricto. Okazuje się, że badani najczęściej używają metod zdroworozsądkowych,tj. używają prostego słownictwa (ok. 95%), rozdają materiały drukowane, np. ulotki (ok. 70%), czy teżmówią wolniej (ok. 67%). Inne rozwiązania są stosowane rzadziej. Przykładowo jedynie około 40% lekarzyprosi pacjenta, by powtórzył to, co zostało powiedziane lub zaprasza na rozmowę kogoś z rodziny pacjentawraz z nim, by pomógł w zrozumieniu i zapamiętaniu instrukcji. Najrzadziej profesjonaliści stosują inneformy komunikacji, np. rozmowę telefoniczną w celu sprawdzenia, czy pacjent zrozumiał i wprowadzaw życie uzyskaną wiedzę (ok. 12%). Interesującym problemem jest to, iż profesjonaliści, poproszenio określenie, które metody byłyby najbardziej skuteczne w komunikacji z pacjentami o niskich kompetencjachzdro wotnych, wymieniają często inne techniki niż stosują na co dzień. Przykładowo angażowanierodziny pacjenta do pomocy jest stosunkowo rzadką techniką, a w rankingu skuteczności znalazło się nadrugim miejscu. Podobnie było z techniką „powtarzania” istotnych treści – choć prawie 93% profesjonalistówuznaje ją za skuteczną (trzecie miejsce w rankingu), to rutynowo stosuje ją mniej niż 40% z nich.4. Generalne zasady dotyczące komunikacjiz osobami o niskich kompetencjach zdrowotnychNajczęściej podkreślaną przeszkodą dla skutecznej komunikacji i edukacji zdrowotnej osób o niskichkompetencjach w sferze zdrowia jest fakt emocjonalnych utrudnień w komunikacji ze specjalistą – główniewstydu wynikającego z niskiej oceny własnej kompetencji przez wiele osób należących do tej grupy odbiorców.Za podstawową zasadę należy uznać zatem proponowane przez American Medical Association(2000) tworzenie środowiska wolnego od wstydu (shame-free environment). W kontekście placówki medycznejrealizacja tej zasady obejmować może następujące działania:a) zaangażowanie całego personelu placówki w uproszczenie wszelkich procedur i komunikatówzarówno pisemnych, jak i głosowych stosowanych w kontakcie z odbiorcami usług medycznych;b) proaktywne oferowanie pomocy w zrozumieniu treści, z jednoczesnym zapewnieniem odbiorców,że ich niezrozumienie jest powszechne i nie wiąże się z jakąś szczególną niekompetencją po stroniepacjenta;c) zbudowanie na poziomie systemu komunikacyjnego placówki rozwiązań, w ramach którychsposób rozumienia przekazywanych przez pacjenta informacji zostanie sprawdzony nim opuści oninstytucję;d) zbudowanie systemu kontaktu „następczego”, w którym profesjonalista kontaktuje się z pacjentem,by sprawdzić, czy pacjent potrafi uzyskaną wiedzę wprowadzić w życie.Inaczej zasada ta mogłaby zostać określona jako zasada akceptacji odbiorcy wraz z jego ograniczeniami.Z kolei akceptacja i rozumienie specyfiki funkcjonowania i uczenia się odbiorców powinnyskutkować stosowaniem zasady indywidualizacji, uwzględniającej za każdym razem taką specyfikę.Wreszcie warto stosować zasadę uaktywniania środowiska społecznego odbiorcy. Jak wskazujeAmerican Medical Association (2000), członkowie rodziny lub znajomi osoby o niskich kompetencjach w sferzezdrowia mogą wspierać tę osobę w obszarach, w których jej kompetencje są zbyt niskie (np. w rozumieniumateriałów pisanych). Osoby takie mogą także brać udział wraz z pacjentem w działaniach edukacyjnych.46