Nisko wykształceni pracownicy a zdrowie – wyzwania dla edukacji ...

Ryc. 1:Model uwarunkowań aktywności zdrowotnejŹródło: zmodyfikowane opracowanie własne na podst. Puchalski, 2008.Zachowania prozdrowotne reprezentantów określonej zbiorowości społecznej zostały tu ujętejako efekt czynników (w tym celowych interwencji) zlokalizowanych w dwóch obszarach: społecznośrodowiskowymoraz podmiotowym. W każdym z nich wyróżnione zostały – po pierwsze –zjawiska i cechyukształtowane w naturalnych procesach rozwoju osób i społeczności oraz – po drugie – działania podejmowanew celowych interwencjach edukacji i promocji zdrowia, ujęte w górnej części schematu.Uwarunkowania ukształtowane w sposób naturalny, zostały podzielone na dwie grupy. Pierwszaobejmuje czynniki nazwane ukierunkowującymi, osobno ukazane dla obszaru społeczno-środowiskowegoi podmiotowego. Wyznaczają one możliwości realizacji, treści oraz intensywność zachowań ważnych dlazdrowia. Ponadto są to te zjawiska, które w mniejszym lub większym zakresie poddają się interwencjomedukacyjno-promocyjnym, mogą być w nich zmieniane. Drugą grupę, przedstawioną na dole schematu,tworzą czynniki nazwane modyfikującymi. Możliwości ich przemiany leżą już raczej poza wpływempromotorów zdrowia. Oddziałują one zarówno na owe ukierunkowujące, jak wyznaczają ogólne ramyzastosowania przywołanych działań socjotechnicznych.Uwarunkowania określone jako czynniki społeczno-środowiskowe, odnosić się mogą do różnychkręgów społecznych, w których funkcjonuje dana osoba. Generalnie są to elementy tego środowiska,w którym realizowany jest program edukacji lub promocji zdrowia (np. zakładu pracy), ale uwzględnićnależy również pozostałe kręgi (m.in. rodzinne, towarzyskie, zawodowe), w których zazwyczaj przebywapodmiot rozpatrywanych zachowań, a także środowiska, które posiadają dla niego duże znaczenie.Elementy tych różnych środowisk niekiedy są podobne, wzajemnie zgodne, nakładają się, ale mogą byćteż odmienne, a nawet przeciwstawne.Podobnie czynniki nazwane podmiotowymi mogą ujawniać różne odmienne aspekty w zależności odkontekstu sytuacyjnego, w którym znajduje się działająca osoba. Kontekst taki może wpływać bezpośredniona osobę realnie w nim przebywającą, wyzwalać takie lub inne jej myśli, sprzyjać przywołaniu takichlub innych wartości, aktywizować takie lub inne reakcje właściwe dla danej sytuacji (np. zabawy, urlopu,konsumpcji, miłości, pracy); może również być tylko kontekstem mentalnym, wynikającym z celowego lubemocjonalnego przyjęcia takiej czy innej postawy. Wskazanie zróżnicowanych kontekstów, generującychu tego samego człowieka różne, czasami odmienne dyspozycje do zachowań, wynika z przyjęcia koncepcjipolimorfizmu natury ludzkiej (Ossowski, 1967). Koncepcja ta głosi, że człowiek ma w sobie ukształtowanychwiele różnorodnych, często wzajemnie niespójnych przekonań, dążeń czy postaw, wynikających z socjalizacji38