Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

Voorstanders van assimilatie waren vooral te vinden in de steden en nog het meest in
Pest. Zoals het liberalisme voor veel Hongaren het kader was, waarin zij meenden hun
nationale aspiraties te kunnen verwezenlijken, zo was het voor deze Joden het raamwerk
dat hun de mogelijkheid bood om een eind te maken aan de afgeslotenheid van de Joodse
bevolkingsgroep, om volwaardig te gaan participeren in de moderne cultuur en nog meer
in het algemeen om in het maatschappelijke leven een plaats in te nemen die beter
spoorde met de rol die de stedelijke Joodse bevolking in het economische leven speelde.
Assimilatie betekende voor hen op een enkele uitzondering na niet, dat ze afscheid wilden
nemen van hun Joodse identiteit om als individuen op te gaan in de Hongaarse
samenleving, maar dat ze de Joodse identiteit wilden herformuleren tot een geloof, dat
paste in het liberale denken.
In de radicale kijk op de emancipatie van de Joden, zoals die in de tijd van de Verlichting
en de Franse revolutie was ontwikkeld, was in feite geen plaats geweest voor behoud van
de Joodse identiteit in wat voor vorm danook. Dat kwam ook omdat de Franse
Verlichting geen ruimte liet voor religie. In de Centraaleuropese variant van de
Verlichting lag dat van meet af aan anders. Daar was er wel ruimte voor, al moesten de
traditionele religieuze noties wel naar de nieuwe verlichte opvattingen worden hervormd.
In de jaren ’40 raakte deze gedachtengang ook in het westen van Europa verbreid:
privatisering van het geloof en de scheiding van kerk en staat werden de nieuwe formules.
Dit werkte ook door in de opvattingen over de vorm die de assimilatie van de Joodse
bevolking kon aannemen.
Lipót Löw (1811-1875), een woordvoerder van de voorstanders van assimilatie in Joodse
kring, ontvouwde in een discussie met Lajos Kossuth in de pers in 1844 zijn opvattingen.
Löw betoogde dat de Joden in historische zin dan wel een volk waren, maar dat dat geen
politieke betekenis meer had. De gedachte dat de Joden hun leven zouden moeten leiden
in afwachting van de terugkeer naar hun oude vaderland, was, vond hij, achterhaald. Het
Jodendom was eerder een geloof, dat volgens Löw wel aan hervorming toe was. Om de
noodzakelijke hervorming door te voeren zou de regering een sanhedrin, een Joodse
synode, moeten bijeenroepen en verder een rabbiopleiding moeten stichten.
Een andere woordvoerder van de voorstanders van assimilatie was de rabbi van Pest, Löw
Schwab. Op een vergadering van rabbi’s in Paks in 1844 bepleitte hij een constructieve
reactie op de kritiek die Hongaarse politici op de Joodse bevolking hadden. Hij toonde
zich een voorstander van de vervaardiging van een officiële Joodse catechismus die het
Joodse geloof in een modern jasje zou steken en hij brak een lans voor de oprichting van
scholen met opleidingen op agrarisch en ambachtsgebied, waar Joodse kinderen zich dus
op het beoefenen van ‘fatsoenlijke’ beroepen zouden kunnen voorbereiden.
In de beweging voor assimilatie die vooral na 1840 de wind in de zeilen kreeg, speelden
uiterlijkheden een belangrijke rol. Zo vonden de hervormers het gewenst om de
bijeenkomsten in de synagoge zodanig aan te passen dat ze zouden gaan lijken op
kerkdiensten. Ook de inrichting van de synagoge, maar op den duur ook het uiterlijk van
het gebouw, moest daarbij worden aangepast. Een belangrijk teken van
hervormingsgezindheid was of de synagoge een plek voor het koor en/of een orgel had.
Maar uiteraard was er meer aan de orde dan alleen maar uiterlijke verandering. Onderdeel
van de assimilatie was ook een aanpassing van de Joodse geloofsopvattingen aan het
liberale voorzienigheidsgeloof dat in de jaren rond de eeuwhelft vooral door protestantse
theologen werd verwoord, maar dat ook in de katholieke wereld populair werd. In dat
geloof werd God een soort principe, de wet waarnaar de wereld zich richtte, werd Jezus
vooral een navolgenswaardig voorbeeld en werd het leerstuk van de opstanding des
101