Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

voorgevel voorzien. Romaans Europa genoot van zijn eigen weelderigheid en hoogmoed.
Maar terwijl de meesters bekwaam hun laatste duiveltjes hakten en de wonderlijkste
kapitelen hun werkplaatsen nog verlieten, waren overal in Europa de bedelmonniken al
op pad.
Met hun waarschuwingen aan het adres van de spilzuchtige wereldlijke en geestelijke
machthebbers en hun oproepen tot evangelische armoede hielpen ze mee om het afscheid
te voltrekken van een manier van leven die al lang niet meer geloofwaardig was, en
baanden ze de weg voor iets nieuws.
Maar monniken waren niet de enige woordvoerders van deze gotische revolutie. Ze
werden bijgestaan door heel wat vrouwen die, tot de nieuwe vroomheid bekeerd, het
uiterste van zichzelf vroegen om de waarde van hun idealen te bewijzen. Onder hen
waren ook twee Hongaarsen, de prinsessen Elisabeth (Erzsébet) en Margit.
Halverwege de 12 de eeuw had Bernard van Clairveaux zijn felle redevoeringen gehouden
tegen het luxueuze leventje in de kloosters. De evangelische armoede was sindsdien vast
onderdeel van een nieuw idealisme dat zich tegenover de oude romaanse beschaving sterk
maakte. Het was te vinden bij de ‘ketters’ van die tijd, die uitgerekend in de meest
beschaafde delen van Europa het best vertegenwoordigd waren, en het werd ook
overgenomen door de nieuwe orden, die van de Franciscanen en de Dominicanen. Zij
maakten het tot het ideaal bij uitstek van de nieuwe, gotische tijd.
Natuurlijk was de gotische revolutie, waarvan de hageprekende monniken de
woordvoerders werden, een heel gecompliceerd proces. Het was niet alleen aan hun
bezweringen te danken, dat de oude wereld ineenstortte. In de loop van de 12 de eeuw
hadden zich op allerlei gebieden verschuivingen voorgedaan en problemen en spanningen
opgehoopt, die uiteindelijk binnen het raam van de romaanse wereld niet meer konden
worden opgelost.
Een daarvan was de onmiskenbare verandering in de positie van de vrouw. Het is een
fascinerend aspect van de Europese geschiedenis, dat juist in dynamische perioden, in
tijden dat er verandering in de lucht zit, vrouwen het woord nemen. Blijkbaar verliezen in
dat soort tijden heersende regels hun geldingskracht, raken traditionele kaders ontzet en
nemen ook diegenen die zich normaal gesproken niet met de geschiedenis mogen
bemoeien, de gelegenheid om hun gewicht in de schaal te werpen.
Ook in de 12 de eeuw was dit het geval. In de critische religieuze bewegingen van die tijd
waren vrouwen zeer actief. Vrouwen kwamen in groten getale luisteren naar reizende
predikers, maar ook in bewegingen als die van de Katharen, de Waldenzen en van de
Italiaanse Umiliati was hun inbreng wezenlijk en in Vlaanderen tenslotte waren vrouwen
de drijvende kracht achter de beweging van de begijnen en begarden.
Het verschijnsel was zo opvallend, dat de door boeteprediker Bernard van Clairveaux
gestichte gloednieuwe Cisterciënzer orde erop besloot in te spelen. De Cisterciënzers
wijdden al hun kloosters aan Maria en legden grote nadruk op de verering van de heilige
Maagd. Na een christocentrische periode, waarin Maria niet meer dan een bijrol was
toegevallen, begon een tijdvak waarin haar betekenis snel groeide. Maar de Cisterciënzers
bleken niet alleen op theologisch gebied bereid tot een andere kijk op de vrouw, ze deden
ook in de praktijk moeite om religieuze gemeenschappen van vrouwen aan hun kloosters
te koppelen. De nieuwe orden, die van de Franciscanen en de Dominicanen, gingen wat
dat betreft nog een stap verder. Zij maakten ook het oprichten van officiële kloosters voor
vrouwen mogelijk.
43