Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

waren geweest. En de Joden kregen tenslotte ook het recht zich onroerend goed te
verwerven. De afschaffing van de gedoogbelasting sneuvelde in het voorstel van het hof.
Maar eigenlijk was dat een vrij theoretische kwestie. Deze belasting, in 1749 ingevoerd
door Maria Theresia met als argument, dat de Joden niet in militaire dienst hoefden, werd
namelijk al sinds 1828 niet meer geïnd. De afschaffing zou uiteindelijk in 1846 een feit
worden na bemiddeling van prins Jozef, de officiële vertegenwoordiger van de
keizer/koning in Hongarije (nádor). De Joodse gemeenschap beloofde bij die gelegenheid
een bedrag aan achterstallige gedoogbelasting alsnog in vijf jaarlijkse termijnen te
voldoen.
De emancipatie-wet van 1840 markeert een keerpunt in de Hongaarse geschiedenis: het
eind van de romantiek en het begin van een periode waarin liberale opvattingen
toonaangevend werden.
In zijn boek ‘Három nemzedék’ (Drie generaties) ontwikkelde Gyula Szekfű (1883-
1955), een belangrijke essayist uit de periode tussen de twee wereldoorlogen, de
gedachtengang, dat de ontwikkeling in Hongarije sterk achter liep op die in het westen
van Europa en dat er in deze tijd nog geen burgerlijke klasse bestond die als draagster van
het liberalisme kon optreden. Volgens Szekfű nam in Hongarije de lagere adel deze rol
als het ware plaatsvervangend waar. De stilzwijgende veronderstelling achter deze, in
Hongarije populair geworden gedachtengang is, dat het liberalisme ‘eigenlijk’ de
ideologie van de burgerlijke klasse is. Historisch gezien is het echter eerder omgekeerd
zo, dat het liberalisme de ideologie is van een tijdperk waarin onder meer deze burgerlijke
klasse ontstond. Dat deze burgerlijke klasse ook in Hongarije in de eerste decennia van de
19 de eeuw bezig was te ontstaan, wordt juist duidelijk, als we kijken naar de
ontwikkelingen binnen de Joodse bevolkingsgroep.
Bijzonder aan de situatie in Hongarije is, dat het liberalisme er ook de ideologie van de
nationalistische beweging kon worden. Voorstanders van nationale zelfstandigheid ten
opzichte van het Weense hof zagen in het liberalisme het ideologische raamwerk,
waarbinnen dit kon worden verwezenlijkt. De drie trefwoorden van het Hongaarse
liberalisme waren, zoals József Eötvös (1813-1871), een belangrijke liberale politicus uit
die tijd, het formuleerde, vrijheid, gelijkheid en nationaliteit.
Onder de Hongaarse nationalisten waren veel mensen met een adellijke achtergrond.
Maar dat betekent nog niet dat het liberalisme in Hongarije een adellijke beweging was.
Integendeel, verwezenlijking van het liberale program zou onvermijdelijk een belangrijke
verzwakking van de positie van de adel met zich meebrengen.
Het belang van de emancipatie-wet van 1840 is in de Hongaarse geschiedschrijving
omstreden. Toch getuigen de discussies in de landdag in ieder geval van een verandering
van het klimaat ten gunste van gelijkberechtiging van de Joodse bevolking. Een feit is
verder dat in de jaren na het van kracht worden van de wet het aantal Joodse inwoners in
veel steden sterk toenam. Stadsbesturen gingen over tot de officiële erkenning van het
bestaan van de lokale Joodse gemeenschap. In een aantal steden werden nu ook voor het
eerst synagoges gebouwd en in verschillende steden stichtte de Joodse gemeenschap
scholen.
De groei van de stedelijke Joodse gemeenschappen in dit decennium was hoofdzakelijk te
danken aan migratie van het omringende platteland. Joodse kooplui die tot dan toe
noodgedwongen op het platteland hadden geleefd, konden eindelijk verhuizen naar een
omgeving die beter bij hun werkzaamheden paste.
97