Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

in botsing. Tijdens een bijeenkomst van hun Kring hield een jonge dichteres, Erzsébeth
Tóth, een hartstochtelijk pleidooi voor een onderzoek naar de verantwoordelijkheid van
János Kádár voor de executie van Imre Nagy, de regeringsleider ten tijde van de opstand
van 1956. Het grootste trauma van de Kádár-tijd en het zwaarst bewaakte taboe was voor
het eerst in het openbaar aangesneden. Geen wonder dat de Kring het jaar erop door een
verbod werd getroffen. Hetzelfde lot trof Mozgó Világ (Wereld in Beweging), het blad
van de jonge schrijvers dat in de eerste jaren ’80 een razend populair forum voor
onafhankelijke ideeën was geworden. Aan het begin van het Orwell-jaar 1984 werd
hoofdredacteur Ferenc Kulin afgezet. Uit solidariteit trad de hele redactie af.
In de loop van de jaren ’80 kwam ook de publicitaire activiteit van de politieke oppositie,
de szamizdat, op gang. De oppositie bleek in staat om met illegale boeken en tijdschriften
een ‘tweede openbaarheid’ te creëren.
Al snel zagen ook culturele szamizdat-uitgaven het licht. De boemlezing Feketében (In
het Zwart) met werk van zo’n vijftig bekende auteurs, samengesteld en uitgegeven ter
ondersteuning van het illegale Steunfonds voor de Armen, werd door de politie in beslag
genomen. Maar de bundels van György Petri, om zijn politieke poëzie en zijn politieke
aktiviteiten verboden, de romans van György Konrád en verboden essays van auteurs die
zich op de volkse traditie oriënteerden als Gyula Illyés en Sándor Csoóri, vonden in brede
kring verspreiding. Zo werden de jaren ’80 deels onder en deels boven de grond
onmiskenbaar een nieuwe bloeiperiode voor de Hongaarse letteren.
Hoe ook van binnen vermolmd bleef het socialisme tot het laatst in het oude, autoritaire
harnas, zonder de kracht of zelfs maar de wil om te overtuigen mensen te hooi en te gras
schrik aanjagend, met boetes en gevangenisstraffen zwaaiend. Gáspár Nagy, voorzitter
van de Schrijversbond, werd in 1983 tot aftreden gedwongen, al dan niet literair actieve
dissidenten logeerden menige nacht in de gevangenis aan de Gyorskocsi straat, László
Rajk jr. en later Gábor Demszky, tegenwoordig burgemeester van Boedapest, moesten als
illegale boekwinkeliers allerlei onaangenaamheden trotseren. Achter de plakploeg van de
vredesgroep ‘4-6-0 Békecsoport’ sjouwde, hoe legaal de activiteiten van die groep ook
waren, een scheurploeg van de politie aan.
Het jaar 1987 werd een keerpunt. In Moskou kondigde Gorbatsjov zijn ‘glasnost’ en
‘perestroika’ af. De Hongaarse partijtop pretendeerde dat Gorby’s politiek in Boedapest
al sinds jaar en dag de gewoonste zaak van de wereld was en creëerde intussen een
levensgroot conflict in de schrijversbond. Verkiezingen hadden een bestuur opgeleverd
van in meerderheid oppositionele schrijvers. De partij dreigde de Schrijversbond met
opheffing, bracht een deel van de communistische schrijvers en redacteuren ertoe om het
lidmaatschap op te zeggen en probeerde een tegenbond te organiseren. Maar dankzij de
veranderingen in Moskou kwam er van die plannen niets meer terecht.
Hetzelfde jaar nog richtten schrijvers het Hongaars Democratisch Forum (MDF) op. De
radicalere, sociaal-liberale vleugel van de oppositie volgde in 1988 met het Netwerk van
Vrije Initiatieven (Szabad Kezdeményezések Hálozata), wat later het Verbond van Vrije
Democraten (Szabad Demokraták Szövetsége) werd. Op allerlei gebied werden er dat jaar
autonome organisaties opgezet, een vakbond van wetenschappers, in april een partij van
jonge democraten (Fidesz), een Joodse culturele vereniging en in maart een comitee tegen
de bouw van een enorme waterkrachtcentrale bij Nagymaros, dat in september van
264