Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

1942: naar de Don
Ondanks de akelige eerste oorlogservaringen verklaarde Hongarije, maar nu wel onder
Duitse druk, de Verenigde Staten op 11 december 1941, na de aanval op Pearl Harbour
dus, de oorlog. Dat wil zeggen, op typisch Hongaarse wijze was er eerst sprake van een
‘opschorting’ van de diplomatieke betrekkingen met de Verenigde Staten. Maar nadat de
regering-Bárdossy van Hitler de wind van voren had gekregen, werd de opschorting
omgezet in een heuse oorlogsverklaring.
Kort daarna, eind januari 1942, waren Von Ribbentrop en de Duitse opperbevelhebber
Wilhelm Keitel opeens in Boedapest. Zij eisten er nu ook de daadwerkelijke deelneming
van Hongarije aan de oorlog. De legertop nam de nodige voorbereidende maatregelen en
op 11 april begon het transport van het 200 duizend man sterke, maar slecht uitgeruste
leger naar het front. Het leger werd vergezeld door zo’n 50 duizend Joden en een groot
aantal linkse aktivisten, die ongewapend dienst moesten doen.
Op 15 maart 1942, de herdenkingsdag van de revolutie van 1848, vond bij het standbeeld
van Sándor Petőfi aan de Donau-oever een massaal bijgewoonde, zwijgende kranslegging
plaats, met een krans namens de boeren, één namens de arbeiders en één namens de
intellectuelen. Op de kranslegging volgde een demonstratie tegen de oorlog en tegen
Hitler. Onderweg naar het standbeeld van Lajos Kossuth op het plein voor het
parlementsgebouw werd de stoet door de politie uitelkaargeslagen.
In het voorjaar van 1942 waren er nog mogelijkheden geweest voor legale oppositie,
maar in de loop van de zomer veranderde dat. Terwijl de Hongaarse soldaten hun
nederlaag tegemoet marcheerden, vond in het land een nieuwe arrestatiegolf plaats, die
dit keer speciaal tegen de illegale communistische partij gericht was. Leidende
functionarissen werden vermoord of na een proces geëxecuteerd. Anderen kwamen in de
gevangenis, in concentratiekampen of aan het front terecht. Door de arrestaties raakte de
communistische partij in een crisis die ze in de oorlogsjaren niet meer te boven zou
komen. Ook met de pogingen om een nationaal-democratische coalitie te smeden was het
voorlopig gedaan.
In het najaar van 1942 betrok het Hongaarse leger na zware gevechten (met 30 duizend
man doden en gewonden) in de Don-bocht stellingen. De Hongaarse troepen namen er
een front van maar liefst 200 km voor hun rekening tussen Duitse eenheden in het
noorden en Italiaanse in het zuiden. In het kader van de slag om Stalingrad lanceerde het
Rode Leger op 13 januari 1943 een groot tegenoffensief, dat in twee weken tijd tot de
vernietiging van het Hongaarse leger leidde: van de 200 duizend soldaten slaagden er niet
meer dan 70 duizend in het slagveld te ontvluchten.
Onder de doden was ook piloot István Horthy, de gedoodverfde eerste koning uit de
Horthy-dynastie. In 1942, terwijl de voortbereiding van de deelneming van het Hongaarse
leger aan de oorlog met de Sovjet-Unie in volle gang was, was in de kring van de intimi
rond Miklós Horthy opeens ongerustheid ontstaan over de toekomst van Hongarije als
onafhankelijk land naast het machtige Hitler-Duitsland. Het leek Horthy en zijn adviseurs
waarschijnlijk, dat Duitsland, als de Wehrmacht eenmaal als overwinnaar van de
slagvelden in de Sovjet-Unie zou zijn teruggekeerd, Hongarije op de een of andere
manier zou willen annexeren. Extra aanleiding tot ongerustheid gaf het streven van
figuren uit de aristocratie om deze of gene prins uit het huis van Habsburg tot koning uit
214