Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

oomskatholicisme de officiële staatsgodsdienst was van het Habsburgse Rijk, was het
Weense hof van een al te krachtdadige contrareformatie niet gediend. De keizer kwam
meer dan eens in het geweer tegen katholiek geweld en ook kardinaal Imre Esterházy riep
in 1725 katholieken en protestanten op tot broederlijk gedrag. Toch kwam de
contrareformatie al snel op gang. Direct al in 1711 kwamen in verschillende steden
hervormde kerken (weer) in handen van de roomskatholieke kerk. In Pápa werd het
hervormden verboden om in privé-woningen godsdienstoefeningen te houden. Ook in de
bisschopsstad Veszprém verloren de hervormden hun kerk. In Kiskőrös werd de Lutherse
kerk zelfs afgebroken. In Debrecen liet de bisschop van Eger in Leiden gedrukte bijbels
in beslag nemen. In de provincie Trencsén (nu in Slowakije) kwam het zelfs tot een heuse
ketterverbranding. Het lijk van een vrouw die op haar sterfbed de hostie geweigerd had,
werd opgegraven en op de brandstapel gezet. In veel steden werd andersgelovigen het
recht ontzegd om toe te treden tot een gilde en dus hun ambacht uit te oefenen en veel
steden namen geen hervormden als burgers op. Op het platteland hing alles af van de
houding van de landheer. Heel wat heren hadden liever geen gezeur, maar er waren er
ook, die pogingen deden om hun boeren met geweld te bekeren. Wie niet zwichtte,
vluchtte of werd verdreven.
Ondertussen ging de reorganisatie van de roomskatholieke kerk met grote moeilijkheden
gepaard. Zo meldde de kardinaal van Hongarije in 1714, dat de priesteropleidingen van
Esztergom en Győr al veertien jaar leeg stonden. Bij een aantal bisdommen was in die tijd
helemaal geen priesteropleiding. De bisschoppen, meestal afkomstig uit aristocratische
families, zagen zichzelf in de eerste plaats als landheren en waren lang niet altijd in de
reorganisatie van de kerk geïnteresseerd.
De situatie in het land verbeterde pas, toen de landheren, niet tevreden met het tempo
waarin de herbevolking zich voltrok, met behulp van agenten systematisch boeren gingen
werven en deskundigen aantrokken, die de herinrichting van de dorpen voor hun rekening
namen. Zo kreeg het Hongaarse platteland in de loop van de eeuw een nieuwe bevolking
en een nieuw gezicht. Overal werden dorpen herbouwd, meestal niet op de strategisch
gelegen plekken, waar ze ooit waren ontstaan, maar eerder in valleien, dichter bij de
weiden en akkers en dichter bij het water. De plattegrond van de nieuwe dorpen werd
door ingenieurs getekend en was verbazend gelijkvormig. Het nieuwe dorp bestond uit
twee rijen huizen ter weerszijden van de dorpsstraat. De huizen stonden elk op een eigen
terrein dat ruimte bood voor een moestuin en vaak ook nog voor een boomgaard en een
kleine akker.
De landheren maakten van de gelegenheid gebruik om ook de verhouding tussen de
boeren en zichzelf naar hun smaak te regelen. De kolonisten waren van meet af aan
horigen van hun landheer, al kregen ze vaak wel gedurende de eerste pioniersjaren
vrijdom van de daarbij behorende plichten. De landheren probeerden dit regiem ook toe
te passen op bewoners van het platteland die per traditie vrije boeren waren, of die zich in
de slotfase van de strijd tegen de Turken bepaalde vrijheden hadden verworven. Een
gevolg daarvan was, dat zij op grote schaal pogingen deden om in de adelstand verheven
te worden. Vooral in Zevenburgen nam de veredeling massale vormen aan. Daar kregen
ook hervormde dominees, Griekse zakenlui en griekskatholieke priesters blauw bloed.
Wie het gevoel had dat deze oplossing niet tot de mogelijkheden behoorde, zocht een
andere maas in het net. Dit gold bijvoorbeeld voor de inwoners van Keszthely, die, toen
ze in 1739 de ooit verworven vrijdom van belasting verloren, de stad verlieten en zich
terugtrokken naar hun wijnkelders.
67