Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

danken hadden, met elkaar op de vuist zouden gaan, hield niemand rekening.
De wereldoorlog verscheurde deze illusie. Ze bleek niet alleen een strijd tussen oud en
nieuw, zoals velen dachten, maar ook tussen nieuw en nieuw, tussen de bourgeoisie die in
de verschillende landen in de jaren voor de oorlog was ontstaan en tussen het nieuwe
proletariaat van die landen. Bovendien waren in die strijd coalities en compromissen
tussen oud en nieuw in de verschillende landen mogelijk gebleken.
In het licht van deze in de oorlogsjaren opgedane ervaringen leek het oude socialistische
internationalisme gevaarlijk, niet in de laatste plaats voor landen die internationaal gezien
op het tweede plan stonden. In de naoorlogse situatie moest een emancipatiebeweging het
dus ook opnemen voor de eigen natie en het eigen land. Zeker in Hongarije, dat zojuist
een enorm verlies had geleden, leek nationaal herstel een absolute voorwaarde voor de
emancipatie van wie danook en leek een coalitie met de oude elite in het belang daarvan
ook niet bijvoorbaat uitgesloten.
In deze situatie ontstonden nieuwe opvattingen. Kenmerkend daarvoor was, dat ze
wezenlijke onderdelen van het programma van de vooroorlogse vernieuwingsbeweging
onderbrachten in een nieuw type nationalisme.
In de kritiek op de oorlogspolitiek van de heersende elites had het begrip ‘volk’ een
nieuwe actualiteit gekregen. De staten waarover deze elites de scepter zwaaiden, werden
gezien als gevangenissen van volken. Het eind van de oorlog moest de bevrijding brengen
van die volken en ze de mogelijkheid bieden eigen staten te stichten. Omdat landsgrenzen
daarvoor niet in aanmerking kwamen, moesten andere criteria deze volken identificeren.
Die criteria werden etniciteit of ras. Tegen het eind van de oorlog was de opvatting vrij
algemeen, dat het verlenen van zelfbestuur aan deze volken de basis moest vormen voor
politieke vernieuwing en dat op deze manier de traditionele machtsbolwerken vanzelf
ineen zouden storten. Bij deze gedachtengang sloot tegen het eind van de oorlog ook de
Amerikaanse president aan, terwijl na de oorlog Lenin zijn Sovjet-Unie op basis van
etnische lijnen van nieuwe binnengrenzen voorzag.
Na de nederlaag in de oorlog hadden de verschillende volken binnen de Monarchie
zelfbestuur gekregen. Maar er waren wel enkele uitzonderingen. Eén daarvan was het
Hongaarse volk, dat wel een eigen land had gekregen, maar geen zelfbestuur. De
voorloorlogse elite herstelde er zijn positie immers en was met geen stok tot
democratisering te bewegen. Bovendien bevonden zich belangrijke Hongaarse
minderheden aan gene zijde van de grenzen. In deze omstandigheden werd het nieuwe,
etnische nationalisme ook in Hongarije actueel.
Tenslotte was er de sociaal-economische situatie, waarvoor zoals we al zagen
kenmerkend was, dat het bestaan van de plattelandsbewoners steeds uitzichtslozer werd,
terwijl de moderne sektor maar een beperkt aantal van die mensen enig perspectief kon
bieden. Dit gaf het nieuwe nationalisme nog wat wind in de zeilen. Dat emancipatie niet
meer een spel was met alleen maar winnaars, leek in de periode tussen de wereldoorlogen
niet alleen een internationale, maar ook een binnenlandse realiteit. Wie voor zichzelf een
plekje zocht in het moderne Hongarije, leek daarin te kunnen slagen door een ander zo’n
plek te ontnemen.
Ook al omdat het bij het in het zadel helpen van Miklós Horthy onmisbare hand- en
spandiensten had verleend, leek het etnische nationalisme aan het begin van de jaren ’20
een belangrijke stroming te worden. Het machtsherstel van de vooroorlogse elite verliep
echter zo voorspoedig en de consolidatiepolitiek van István Bethlen was zo succesvol, dat
het etnische nationalisme in de loop van de jaren ’20 naar de marge van het politieke
186