Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

cultureel en politiek gebied bewoog. “De dankzij de gelijkheid verworven economische
macht was niet genoeg voor de Hongaarse Joden, daarnaast willen ze ook nog de
culturele en politieke macht verwerven,” schreef Alajos Kovács bijvoorbeeld in 1922.
Hoewel de historicus Gyula Szekfű zich ingetogener uitdrukte, was dit ook de strekking
van de beschouwingen die hij in zijn in 1920 verschenen boek ‘Három nemzedék’ (Drie
generaties) aan ‘nieuw Boedapest’ wijdde. De betrokkenen begrepen van deze verwijten
niet veel. Het scheppen van een nieuwe Joodse cultuur was wel het laatste wat zij wilden.
Hun ging het erom te participeren in het nieuwe Hongarije, zoals dat in die jaren
ontstond.
Hoewel de Joden, voorzover ze zich althans met de politiek inlieten, meestal
sympathiseerden met István Tisza, was de deelname van Joden aan de socialistische
stromingen van die tijd zo belangrijk, dat het antisemitisme voor veel Hongaren een
manier werd om zich tegen het socialisme te keren. Terwijl het antisemitisme in de jaren
’80 een manier was geweest om afscheid te nemen van het liberalisme, werd het nu een
beweging die zich afkeerde van de idealen die in socialistische en radicale kring naar
voren werden gebracht. Maar dat betekent nog niet, dat het antisemitisme van
maatschappijvernieuwing niets wilde weten. Het regiem van István Tisza, dat mede op de
Joodse elite steunde, had zich al in de jaren ’80 tegen het antisemitisme gekeerd en
volhardde in die houding. Het antisemitisme had voor Tisza niet veel sympathie, zoals
bleek toen de Katolikus Néppárt in 1905 de kant koos van diegenen die het Compromis
van 1867 op de helling wilden zetten, maar verzette zich er wel tegen, dat socialistische
idealen de vernieuwing van de Hongaarse samenleving zouden gaan bepalen.
De verandering van karakter van de antisemitische stroming vond in Hongarije in de jaren
’90 plaats en komt tot uitdrukking in het verdwijnen van de antisemitische partij van
Istóczy en de oprichting van de Néppárt.
Zigeuners in de volkstelling van 1893
In de decennia rond de eeuwwisseling raakte de Hongaarse samenleving op een nieuwe
leest geschoeid. Industrialisatie en urbanisatie bepaalden de richting. De traditionele
verdeeldheid in rangen en standen en etnische groepen raakte achterhaald en er ging zich
een nieuwe, gemeenschappelijke identiteit aftekenen.
Maar dat urbanisatie aan de basis lag van dit integratieproces, betekent ook, dat niet
iedereen er deel aan kon hebben en dat er dus een nieuwe sociale tweedeling ontstond met
aan de ene kant de Hongaren, de Duitsers en de Joden, die samen die nieuwe nationale
identiteit ontwikkelden en aan de andere kant de armere bevolkingsgroepen, de
Roemenen, de Slowaken en de veelal orthodoxe plattelandsjoden, die de stap naar een
modernere, meer urbane manier van leven niet konden zetten en die nu als niet-Hongaars
in de hoek werden gezet. Tot deze nieuwe niet-Hongaren behoorden ook de zigeuners,
met uitzondering van de professionele muziekzigeuners, die, nu ook de Hongaarse adel
hoofdzakelijk in Boedapest woonde, stadsbewoners werden.
Zigeuners die een traditioneel ambacht beoefenden, werden verdrongen uit de steden en
stadjes waar de nieuwe industriële cultuur zich verbreidde. Maar ook op het platteland
werd hun positie steeds zwakker. Zij handhaafden zich het best in regio’s waar van de
nieuwe ontwikkelingen nog niet veel te merken was.
Kwa levenspeil kwamen de zigeuners in het Hongarije van voor de eerste wereldoorlog
119