Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

werkelijkheid van toen een duidelijk afgebakend collectief was geworden.
Door het maatschappelijke kristallisatieproces, waarin de nieuwe sociale klassen vaste
grenzen kregen, raakte het optimisme over de nu toch werkelijk aangebroken ‘nieuwe
eeuw’ niet getemperd. Integendeel, de revolutionaire spanning steeg alleen maar. De
voorstelling van wat er te verwachten was, werd tegelijk utopischer en vaster omlijnd,
onaardser en rationeler. De Acht zagen zichzelf als vertegenwoordigers van deze
revolutionaire beweging en zagen het als hun taak hun toekomstverwachting zo scherp
mogelijk vorm te geven en om de maatschappelijke scheidslijnen zo helder mogelijk te
maken. Schilderijen als de Lovasok a vízparton (Ruiters aan de waterkant) van Kernstok,
de Hegyibeszéd (Bergrede) en de Vágyódás tiszta szerelemre (Verlangen naar zuivere
liefde) van Bertalan Pór maakten de gespannen verwachting van de nieuwe wereld
zichtbaar. Hoewel revolutionaire symboliek totaal ontbrak en de achtergrond eerder naar
het Heilige Land leek te verwijzen, herkenden tijdgenoten die boodschap zonder al te veel
moeite en begrepen ze onmiddellijk dat de centrale figuur in Pór’s Bergrede niet een
etherische Heiland, maar een socialistische agitator was. Het was ook niet de voor veel
toeschouwers onverwachte vorm, maar juist deze boodschap die het publiek zonder
mankeren in tweeën deelde.
De ernst op de gezichten van het gezin van Pór staat ook voor de ernst van deze
‘denkende schilders’. Ze zagen het als hun taak om niet alleen een schilderij, maar ook
een wereldbeschouwing en zelfs een nieuwe samenleving te schilderen. In het licht van
die enorme taken kon er amper een lachje af.
De tentoonstelling van 1909 ontmoette natuurlijk het nodige onbegrip. “We geloven niet
in groene haren, in mensen van chocola, we geloven niet in nog veel meer.” Maar al met
al was het klimaat zo gunstig, dat al in 1910 doeken van de Acht in het kader van een
officiele Hongaarse expositie in Berlijn werden getoond.
Wat dat betreft was het misschien maar gelukkig dat minister-president István Tisza het
in zijn hoofd haalde om de volgende tentoonstelling van de Acht begin 1911 binnen te
lopen. Met een paar minuten stond hij weer buiten, tot in het diepst van zijn ziel beledigd
door de nieuwe kunst en vast van plan om de jongelui eens flink de oren te wassen. Het
artikeltje waarmee hij uiteindelijk op de proppen kwam en waarin hij en passant ook nog
even de meester van het Hongaarse impressionisme, Pál Szinyei Merse, een veeg uit de
pan gaf, was dé gelegenheid voor radicaal Boedapest om eigen opvattingen naar voren te
brengen, nieuwe scheidslijnen te trekken tussen links en rechts en gemeenschappelijke
fronten te vormen. Zo werd de tentoonstelling van de Acht ook de entourage voor een
feestje met Endre Ady in de hoofdrol. De kunst van de Acht was in de kritiek wel
omschreven als ‘schilderkunstig Adysme’. Met het feestje erkenden de schilders, dat ze
zich met de dichter verwant voelden. De volgende gemeenschappelijke tentoonstelling,
een paar maanden later in de officiele Nemzeti Szalon -het hoogtepunt in de loopbaan van
de groep- leidde, vlak na het rumoerige Tisza-debat, tot nieuwe opschudding. Mensen
verschenen met gebalde vuisten voor het loket om hun geld terug te eisen. De
belangrijkste steen des aanstoots van deze tentoonstelling werd Kernstok’s Lovasok a
vízparton (Ruiters aan de waterkant), het doek dat het symbool zou blijven van deze
stroming in de Hongaarse beeldende kunst. Een schilderij in de sfeer van Cézanne, lijkt
het, maar er zit ook iets in van het hervonden paradijs. Kernstok wilde de nadruk leggen
op de overeenkomsten tussen de figuren, op het collectief. Het schilderij heeft een
onwerkelijke sfeer, iets visionairs, het laat iets zien wat er nog niet is: de nieuwe
collectieve mens. November 1912 hingen de Acht nog eenmaal in de Nemzeti Szalon, nu
zonder Kernstok en al met al nog maar vier man sterk. De uiteenvallende beweging had
134