Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

De Joden zouden tot ver in de 19 de eeuw in overgrote meerderheid plattelandsbewoners
blijven. Hetzelfde gold voor de zigeuners. Op het eind van de middeleeuwen hadden zij
zich bij voorkeur in of bij steden of aan de voet van burchten gevestigd. In de 18 de eeuw
werden zij dorpsbewoners.
Voor een groot deel van de plattelandsbevolking waren de aristocratische
grootgrondbezitters in de praktijk de opperste heren. Onder Maria Theresia (1717-1780),
die in 1740 koningin van Hongarije werd, veranderde dat enigszins, al kwam door haar
optreden vooral de lagere adel buiten spel te staan. In de eerste periode van haar
koningschap had ze in verband met de buitenlandse politiek van Wenen de hulp van de
standen nog nodig, maar vanaf 1765 deed ze pogingen om het centrale gezag te
versterken. Vanaf dat jaar riep ze de Hongaarse landdag niet meer bijeen en regeerde ze
door middel van verordeningen. Haar zoon Jozef II (1741-1790), die na de dood van zijn
vader Frans Stefanus in 1765 samen met haar regeerde, koos voor dezelfde aanpak. In
1780 werd hij koning van Hongarije, maar om te voorkomen dat hij een eed zou moeten
zweren op de Hongaarse grondwet en dus op de privileges van de adel, liet hij de
kroningsplechtigheid achterwege. In 1785 hief Jozef de provincies op en verdeelde hij het
land in een tiental departementen die bestuurd werden door een koninklijk commissaris.
De regionale adel verloor daarmee haar traditionele positie in het politieke systeem.
Als moderne, verlichte heersers legden Maria Theresia en Jozef sterke nadruk op de
verbetering van het onderwijs in het land. Zo breidde het aantal plattelandsscholen zich
sterk uit. Toen de Jezuïeten eenmaal van het toneel verdwenen waren, werd het onderwijs
staatstaak.
Het onderwijs moest ook een rol spelen bij de verbreiding van het Duits als de
eenheidstaal binnen het Habsburgse rijk. Deze verduitsing kwam in de tweede helft van
de jaren ’70 op de agenda te staan. Symbolisch was, dat in 1776 het Duits ook de taal
werd van het Hofburgtheater in Wenen. In de hoofdstad was op dat moment het Italiaans
de cultuurtaal.
In kerkelijke aangelegenheden was het keizerlijke hof van meet af aan de beslissende
instantie. De keizer benoemde niet alleen de bisschoppen, abten en kanunniken, maar had
ook het oppertoezicht op de protestantse kerkgenootschappen. De verlichte koers van het
keizerlijk hof werd in Rome met grote zorg gevolgd en in 1782 kwam paus Pius VI
persoonlijk naar Wenen om Jozef tot de orde te roepen. Maar het pauselijk bezoek had
geen resultaat. Onder het regiem van Jozef II kregen de protestanten opnieuw vrijheid van
godsdienst en het recht om scholen te openen. Krachtens een tweetal wetten uit 1791
werden de evangelische, de hervormde en de grieks-oosterse kerk erkende
kerkgenootschappen. Andere kerkgenootschappen kregen een gedoog-status.
Roomskatholieke orden die zich niet bezighielden met nuttige zaken als onderwijs en
ziekenzorg, werden in 1782 opgeheven en raakten hun grondbezit kwijt.
In het jaar van de Franse revolutie, 1789, schafte Jozef de belastingvrijdom van de adel
af. Maar geschrokken van de gebeurtenissen in Frankrijk herriep de vorst op zijn sterfbed
weer een groot deel van zijn verordeningen.
69