Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

Het verschijnsel dissident
In de jaren ’80 werden de perspectieven van het socialistische Hongarije van jaar tot jaar
somberder. In de kantoren van het Witte Huis aan de Donau, toen de zetel van de
communistische partij, was de stemming om te snijden. Tot beleidsdaden van enige
importantie brachten de daar verzamelde functionarissen het echter niet. Dat kon ook niet.
De sluiting van zwaar verliesgevende bedrijven en bedrijfssectoren, de enige manier om
de economie van het land uit de klem te halen, zou immers direct tot een politieke crisis
hebben geleid.
Voor mensen met een zwakke positie op de arbeidsmarkt was dit gebrek aan daadkracht
gunstig. Tot ver in de jaren ’80 kende Hongarije volledige werkgelegenheid. Het tekort
aan eenvoudige fysieke arbeidskracht bleef kunstmatig in stand. Ook de migratie naar de
steden bleef doorgaan. Ook in het geval van de zigeunerbevolking was er in de jaren ’80
sprake van volledige werkgelegenheid. De zigeuners die niet in de steden werkten, namen
de arbeidsplaatsen over die ten gevolge van de migratie van de boerenbevolking bij de
landbouwcoöperaties vrijkwamen.
Terwijl dissidente intellectuelen in Boedapest hun ziel verbeten in zuiverheid bewaarden,
veranderde in Polen het politieke beeld met de opkomst van Solidarnosc snel en
dramatisch. Voorjaar 1980 ontstond deze onafhankelijke beweging en aan het eind van
datzelfde jaar namen de generaals de macht over. Jaruzelsky en de zijnen slaagden er
echter niet meer in om de oude van bovenaf gedirigeerde maatschappij te herstellen. In de
tijd van de generaals kende Polen een uitgebreide illegaliteit en een levendige alternatieve
cultuur.
In Boedapest hadden intellectuelen een solidariteitsbetuiging aan het Tsjechoslowaakse
Charta ‘77 ondertekend. Het verschijnsel dissident was eindelijk geboren. Onder invloed
van de Poolse gebeurtenissen en vooral de praktische hulp uit dat land, werd die oppositie
na 1980 sterker. Poolse studenten kwamen in Boedapest les geven in simpele
vermenigvuldigingsmanieren en uitleggen hoe je je alternatieve eigendommen het beste
uit handen van de politie kon houden. In de persoon van György Konrád kreeg Hongarije
een verboden schrijver en in de persoon van György Petri een dito dichter. Zo had ook
Boedapest sinds 1983 een heuse samizdat en had het socialisme eer het strompelend en
struikelend de eindstreep van 1989 zou bereiken, nog heel wat pijnlijke speldeprikken te
wachten.
Overigens kwam de inspiratie niet alleen uit Polen, maar ook uit de Westeuropese
vredesbeweging die in de eerste jaren ’80 een massale omvang kreeg. Geïnspireerd door
die beweging zetten studenten in 1982 een Dialoogbeweging (Dialógus Mozgalom) op.
De beweging groeide in negen maanden tijd stormachtig. Een beetje provinciestad had
een groep en in Boedapest waren er vijf actief. April 1983 stond de Dialógus-groep op de
agenda van het Centraal Comitee van de partij. Kort daarna werd het initiatief door de
autoriteiten de kop ingedrukt, ongetwijfeld mede omdat András Hegedűs, een bekeerde
en met de partij in onmin levende stalinist, die destijds nog namens Hongarije
ondertekenaar van het Warschaupakt was geweest, er als adviseur een rol in speelde.
In de zomer van 1980 was de literaire wereld in de ban van een maandenlange discussie
over de situatie in Hongarije en in de Hongaarse literatuur. In dat debat konden voor het
eerst enkele vertegenwoordigers van de oppositie in het openbaar hun mening over de
politieke toestand kwijt. In datzelfde jaar kwamen de jonge schrijvers met de autoriteiten
263