Een geschiedenis van Hongarije.pdf - Kees Bakker over Hongarije

van boeren’, ‘Delegatie van arbeiders bezoekt de Sovjet-Unie’.
Ondertussen was de partij waakzaam en hield ze er bij bekeerlingen, huichelaars en
cynische broodschilders gelijkelijk de wind onder. “Zijn de arbeiders van de kameraad
schilder wel zelfbewust genoeg uitgevallen? Misschien zou de kameraad schilder eens
een tijdje de fabriek in moeten om met eigen ogen waar te nemen hoe zelfbewuste
arbeiders eruitzien!”
Net als Lajos Kassák raakte nu ook Dezső Korniss op een zijspoor. Hij verloor zijn
docentenbaan aan de akademie, kon niet meer exposeren en werd ook niet meer voorzien
van bonnen die nodig waren om in een schilderswinkel verf en doek te kopen. Maar het
destijds in Szentendre ontwikkelde programma, een in Hongarije gewortelde moderne
kunst, was hem zoveel waard, dat hij besloot de tegenwind te trotseren. Veel collega’s uit
de Europese School vertrokken, omdat ze in Hongarije geen mogelijkheden meer zagen,
maar Korniss bleef.
De wending van 1948 leidde er niet toe dat hij het contact met het buitenland verloor. In
eigen land werd hij door de autoriteiten geïsoleerd, maar de eenzame kunstenaar bleef
middelen en wegen vinden om zich van de internationale ontwikkelingen op de hoogte te
stellen.
Overdag werkte Korniss voor het poppentheater, waarvoor hij poppen beschilderde en
posters maakte. Zijn eigen kunst werd vrijetijdsbesteding. Uit die tijd dateren
fotomontages en kleine surrealistische schilderijen, soms op de kaft van een boek.
Vanuit de inwendige ballingschap, waarin hij ten tweede male verzeild was geraakt en die
van 1949 tot 1956 zou duren, signaleerde hij de pogingen, in het westen, om de weg terug
te vinden naar een ‘spontane’ kunst. Korniss reageerde daarop vanaf 1956 met een reeks
kalligrafieën, die wel aan het werk van Pollock doen denken en waarin de spontane hand
en de overwogen compositie een soms verbluffende synthese aangingen: gecalculeerde
spontaniteit.
Zo overleefde Dezső Korniss de Stalintijd en de bijbehorende kunst en was hij een van de
eerste Hongaren die na de opstand van 1956 in het buitenland te zien waren: in 1958 hing
werk van zijn hand op een tentoonstelling in Amersfoort.
Met de dood van Stalin in het voorjaar van 1953 was ook het socialistisch realisme in
principe van de baan. In de beeldende kunst begon een verwarrende periode. De partij
hield namelijk vast aan haar leidende rol in de cultuur, maar wat wel en wat geen genade
vond in de ogen van de gezagsdragers, werd betrekkelijk onvoorspelbaar. In de
kunstinstellingen en op de akademie kreeg een soort nette, harmonieuze burgermanskunst
het voor het zeggen.
Na de opstand van 1956 leek het hek even van de dam. Voorjaar 1957 was er op een
officiele tentoonstelling -er waren toen alleen maar officiele tentoonstellingen- werk in
verschillende stijlen te zien. Voor het eerst hing er ook weer een werk van Korniss. Maar
toen eenmaal tot de autoriteiten was doorgedrongen wat er allemaal te zien was, was het
met de nieuwe lente gauw gedaan.
Zo keerde de onzekerheid van voor de opstand snel weer terug en werden de jaren erna de
tijd van het stilleven en het landschap: wie verstandig was hield zich op de vlakte.
241