Inspiratie door bijen in de droom - DWC

INSPIRATIE DOOR BIJEN IN DE DROOM 21
onder de grond, of in grotten en rotsholen. Homerus 1) vergelijkt
troepen krijgsvolk met bijenzwermen: "zij komen daar aan als
zwermen wriemelende bijen, die al maar door uit een rotshol tevoorschijn
komen." Op Ithaka is volgens hem 2) een donkere grot,
aan Nymfen gewijd, die Najaden ("bronnymfen") genoemd worden.
Daar staan mengvaten en stenen kruiken, waarin bijen hun honing
bereiden. Als volgens Plutarchus 3) Boeotiërs het oeroude orakel
in de grot van Trophonios moeten raadplegen en het niet kunnen
vinden, gaat een bijenzwerm hun daarheen voor. Vergilius, die in
boek 4 der Georgica de bijenteelt behandelde, zegt vs. 42 v.v. (vert.
Ida Gerhardt) : "Ze graven zelfs wel - als het waar is - holen en
wonen behagelijk daar ondergronds, men vindt ze in gaten binnen
in 't puimsteen of in een vermolmde boomstronk." Blijkbaar kent
hij het verschijnsel niet uit eigen ervaring; hij denkt waarschijnlijk
aan een passage bij Aristoteles 4) - trouwens lang niet alle bijensoorten
hebben die gewoonte.
Intussen heeft het chthonisch karakter van de bij ook een andere
oorsprong. Als de mens sterft en de laatste adem uitblaast, ziet
de antieke mens het levensbeginsel, de ziel, wegvliegen (nlrw{}at,
"vliegen", is daarvoor het stereotiepe woord bij Homerus 5)). Dit
heeft ertoe geleid, dat men de ziel zag als vogel, als vleermuis,
als bij, (brom)vlieg, wesp of mug, en vooral ook als vlinder; bovendien
als klein gevleugeld mensenfiguurtje. Er zal aanleiding zijn
op al die zielediertjes nog terug te komen, en bovendien op de
niet gevleugelde, onder welke de muis de belangrijkste plaats inneemt,
maar dat gebeurt beter in ander verband 6), daar ze,
hoogstens met uitzondering van de bij en de bromvlieg, die nu en
dan de plaats van de bij inneemt 7), geen rol spelen bij de inspi-
1) Hom. Il. 2,S7.
2) Hom. Gd. 13,103.
3) Pluto Oonsol. ad Apoll. 14.
4) H.A. 5,22,554b,lS V.V. Vgl. KIek en Armbruster Arch. f. Bienenkunde
2 (1920) 267,S.
6) Hom. Il. 16,469.S56; Gd. 10,163; 11,222. Vgl. Batrachom. 207.211;
epigram uit Teos, BCH ISS0, p. ISO, geciteerd door Georg Weickert,
Seelenvogel (1902) 24.
6) Excursus V.
7) Bij en vlieg, speciaal de bromvlieg, hebben het zoemen of gonzen
gemeen; dat zal ons belangrijk blijken. Vgl. Plin. 11,266 : 'Muscas, apes,
cetera similia cum volatu et incipere audiri et desinere, sonum enim attritu
et interiore aura, non anima reddi' (sc. Aristoteles putat, cf. H.A. 4,9,102).
Lucianus intussen (MWlC. Ene. 2) geeft het verschil aan in het geluid niet
alleen van vliegende bijen en vliegen, maar ook van vleermuizen, sprinkhanen
en wespen. - Volgens Frazer, op Dv. FatJt. 1,379, ontstond de
bekende traditie, dat bijen plachten te ontstaan uit de lichamen van dode
dieren, doordat men bijen en vliegen niet uit elkaar hield: "What are
generated in a rotting carcass are not bees, as the ancients thought, but
drone-Bies which resembIe and indeed mimic bees, but are easily distinguished
from bees because they have only two wings instead of four."
2S1