Inspiratie door bijen in de droom - DWC

42 INSpmATIE DOOR BIJEN IN DE DROOM
Dan nog iets heel merkwaardigs in het bijenleven:
zij zoeken niet de paring, die de krachten ontzenuwt
in Venus' dienst, noch baren zij in pijn hun jongen.
Die plukken ze gewoon van geurig kruid en bladeren ...
Hoe deze gedachte nog in christelijke tijd heeft doorgewerkt,
en niet alleen Maria vanwege haar onbevlekte ontvangenis maar
ook vrouwelijke heiligen met bijen werden vergeleken, kan hier
slechts aangestipt worden 1).
Nu wijst alles erop, dat het deze eigenschap is geweest, die ook
de Efesische Artemis tot "bij-godin" heeft verheven. In tegenstelling
met vele andere Oosterse godinnen die evenals zij de
vruchtbaarheid der natuur bevorderden, had zij geen manlijke
"partner" naast zich. Hoe haar priesteressen, die de kuisheid betrachten
moesten 2), geheten hebben, staat niet onomstotelijk vast,
maar zeer waarschijnlijk droegen zij een naam, die "Bijen" betekende,
en in het Grieks met "Melissai" werd weergegeven. Want
ten eerste is ons uit Aeschylus' drama "Priesteressen" een fragment
bewaard 3): "Zwijgt eerbiedig! De Melissonomoi staan op het punt
de tempel van Artemis te openen"; die naam, "Bijenverzorgsters" ,
schijnt de vrouwelije superieuren van de priesteressen aan te
duiden. Bovendien kan men zich beroepen op de naam van een
college van Artemispriesters te Efese 4), die door het volk laaijveç,
"bijenkoningen" genoemd werden (men beschouwde oudtijds de
bijenkoningin als manlijk) 5). Tijdens hun ambtsduur van een jaar
1) De kerkvader Ambrosius b.v. schreef (De virginibU8 1,8; Migne
P.L. 78): 'digna enim virginitas, quae cum apibus comparetur: sic laboriosa,
sic pudica, sic continens', "haar maagdelijkheid verdient met die van de
bijen te worden vergeleken; zó nijver, zó kuis, zó ingetogen". Voor ander
verband tussen Maria-cultus en bijen zie W. Brückner, Rulle und der
marianische Umkreis der Bienenlegende, Rhein.-westfälische Zs. f. Volksk. 9
(1962), 28 v.v. (De verwijzing dank ik Drs. A. J. Cox, Nijmegen).
2) Ch. Picard, Ephèse et Claros (1922) 183; REA 42 (1940) 279.
3)
4)
Fr. 83 Sidgw.= Aristoph. Ran. 1274.
Callim. hymn. lov. 66; Paus. 8,131.
5) Met de opvatting van Erika Kretschmer, Glotta 18 (1930) 88,
kan ik mij niet verenigen. Zij volgt Solmsen (Beitr. 138) niet alleen daarin,
dat ÈGG11V een Phrygisch of nog eer Lydisch woord zou zijn - wat ook mij
waarschijnlijk voorkomt - maar acht het met hem aannemelijk, dat het
woord "leider", "koning" betekenen zou, maar dat de betekenis "bijenkoning"
door antieke geleerden verzonnen zou zijn omdat zij dan een
Griekse etymologie meenden te vinden. Hiertegen pleit m.i. de opmerking
van Pausanias, dat deze naam - blijkbaar schertsenderwijs - "door de
burgers", door het volk dus, aan priesters in een religieuze vrouwengemeenschap
gegeven werd. Die betiteling zou ook voor de hand liggen voor de
biechtvader in een nonnenklooster, vooral wanneer de nonnen, de moederoverste
incluis, "bijen" werden genoemd.
302