~ ~ o > trl Z -3 ! N. à ~. ~ Cl .., c .::;. ~. ;i' R. '" R. ..., Cl ~ Afb. 3. "Zielewater" en handdoek voor h et venster van een Setukesische sterfkamer (uit O. Looritz, Grundzüge <strong>de</strong>s estnischen Volksglaubens 1 1949 - p. 185).
INSPffiATIE DOOR BIJEN IN DE DROOM 33 motief, tenzij het een verbaster<strong>in</strong>g geldt van wat <strong>in</strong> Estland z<strong>in</strong> had. Nog wat bonter maken het <strong>de</strong> Wotjaken, een stam <strong>in</strong> het gouvernement Wjatka, bij wie een overeenkomstig verhaal <strong>de</strong> ron<strong>de</strong> doet; <strong>de</strong> bij is vervangen <strong>door</strong> een vl<strong>in</strong><strong>de</strong>r, en <strong>de</strong>ze "bef<strong>in</strong><strong>de</strong>t sich manchmal <strong>in</strong> Gelahr, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>en Eimer voll Wasser zu lallen." Paulson 1), aan wien ik dit ontleen, spreekt hier terecht van "e<strong>in</strong>e weit und breit bekannte W an<strong>de</strong>rsage" , en heeft ook gelijk als hij daaraan toevoegt, dat zij "natürlich auf genu<strong>in</strong>en Glaubensvorstellungen beruht." Maar dat <strong>de</strong>ze voorstell<strong>in</strong>gen <strong>de</strong> "Seelenflug im Traurne" betroffen, lijkt mij aan gegron<strong>de</strong> twijfel on<strong>de</strong>rhevig. Voor twee illustraties uit het Westen kan ik kort zijn: we kwamen ze boven (p. 23) reeds terloops tegen, ontleend aan Hilda Ransome; <strong>in</strong> het éne geval moet <strong>de</strong> bij over "a little stream, which it could neither fly (vandaar wel <strong>de</strong> vleugelloosheid!) nor swim over"; <strong>de</strong> waken<strong>de</strong> man komt te hulp <strong>door</strong> er zijn zwaard over te leggen; <strong>in</strong> het an<strong>de</strong>re geval geldt het een "runnel, which it crossed along the withered grass stalks." Hier is dus het oorspronkelijk motief nog ver<strong>de</strong>r afgezwakt; toch moet er niet zon<strong>de</strong>r gevaar water gepasseerd wor<strong>de</strong>n, en het zou mij verwon<strong>de</strong>ren, als ook dit niet een uitloper was van het Estnische type 2). Op het volgend motief, het v<strong>in</strong><strong>de</strong>n van een schat, kan ik <strong>in</strong> dit verband niet <strong>in</strong>gaan 3). Ook tot an<strong>de</strong>re Mongoolse stammen is <strong>de</strong> voorstell<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> zielebij <strong>door</strong>gedrongen; zo heet het bij <strong>de</strong> Mordw<strong>in</strong>en aan <strong>de</strong> Mid<strong>de</strong>n-Wolga, dat <strong>de</strong> zielen van goe<strong>de</strong> mensen rond <strong>de</strong> hemelgod 1) Ivar Paulson, Die primitiven Seelenvorstellungen <strong>de</strong>r nor<strong>de</strong>urasischen Völker (Ethnographical Museum of Swe<strong>de</strong>n, Monograph Series, na. 5) - 1958 - 73, vgl. 123. 2) Opvallen<strong>de</strong> overeenkomst vertoont ook <strong>de</strong> sage van <strong>de</strong> Merov<strong>in</strong>gische kon<strong>in</strong>g Gunthram, die eens <strong>in</strong> een bos te slapen lag met zijn hoofd op <strong>de</strong> schoot van een dienaar. Hij <strong>droom</strong><strong>de</strong>, en <strong>de</strong> dienaar zag hoe zijn ziel zijn mond verliet - nu niet als bij, maar volgens <strong>de</strong> ene overlever<strong>in</strong>g als slang (E. B. Taylor, Primitive Oulture, P-1891-p. 441), volgens <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re als muis (R . Kle<strong>in</strong>paui, Die Lebendigen und die Toten, 1898, p. 22). (Voor slang en muis zie Excursus V). Als <strong>de</strong> slang een beekje niet kan oversteken, helpt hem <strong>de</strong> dienaar <strong>door</strong> er zijn zwaard over te leggen. Als het dier <strong>in</strong> <strong>de</strong> mond van <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g terugkeert en <strong>de</strong>ze wakker wordt, vertelt hij dat hij <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>droom</strong> een beek overstak en een berg vol goud vond. Watermotief en schat-motief zijn ook hier gecomb<strong>in</strong>eerd. - Dichter bij het estnische gebruik schijnt te liggen wat we uit Ierland horen (H. Hartmann, Der Totenkult <strong>in</strong> I rland - 1952 - p . 192): "Wenn die Angehörigen überzeugt s<strong>in</strong>d, dass die Fairies ihre Verstorbenen "entrückt haben, br<strong>in</strong>gen sie Speisen und e<strong>in</strong>e Flaache mit heiligem Wasser aus <strong>de</strong>r Quelle zum Kirchhof und legen diese <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em Fenster <strong>de</strong>r Kapelle o<strong>de</strong>r neben e<strong>in</strong>em Grabste<strong>in</strong>e nie<strong>de</strong>r, wobei sie von Zeit zu Zeit nachschauen, ob Anzeichen vorhan<strong>de</strong>n s<strong>in</strong>d, die darauf h<strong>in</strong><strong>de</strong>uten, daas jemand von <strong>de</strong>n Speisen genossen hat". Hoewel nl. <strong>in</strong> het on<strong>de</strong>rstel<strong>de</strong> geval <strong>de</strong> oorspronkelijke z<strong>in</strong> van het gebruik verloren is gegaan, valt het op, dat (<strong>de</strong> spijzen en) het heilige water juist voor het venster van een kapel wor<strong>de</strong>n geplaatst, en men daarna controleert, of daarvan gebruikt wordt. 3) Vgl. o.a. Loorits, a.w. 298 v.; 562 v. 293
Change language