Inspiratie door bijen in de droom - DWC

INSPIRATIE DOOR BIJEN IN DE DROOM 35
Toen de man wakker werd, vertelde hij, dat hij gedroomd had
hoe hij in een grot bij een boom een grote schat gezien had. Die
schat werd inderdaad ter plaatse gevonden. Het geeft te denken,
dat zelfs hier het schat-motief weerkeert.
Een wat moeilijk punt levert het oude Israël. In menig geschrift
over bijen wordt herinnerd aan de naam Debora van de zieneres
uit Richt. 4 v., die richtte over Israël en zitting hield onder de
Deborapalm tussen Rama en Beth-EI, en aan het gebruik van
deböra voor "wilde bijen". Het was verleidelijk, die naam van een
zieneres in verband te brengen met de zielebij op gronden die nog
ter sprake komen. Van andere zijde is daartegen opgemerkt, Ie dat
de naam Debora ook door andere vrouwen gedragen werd (Gen.
35, 8); 2 e dat in het Oude Testament overigens van de zielebij
geen spoor gevonden wordt. Dat lijken afdoende argumenten; men
kan eraan toevoegen, dat de zieneres dan toch die naam pas gekregen
kon hebben, toen haar voorspellingsgave gebleken was 1).
Anders daarentegen staat het in Egypte. Volgens Ebers 2)
speelde de bij - of althans een op een vlieg gelijkend insect (ábayt)
- een bijzondere rol in de onsterfelijkheidsleer der oude Egyptenaren.
En sprekend over de onderscheiden zielevormen Ka en Ba
zegt Erman van de laatste, dat zij bij de dood het lichaam verlaat;
"daher war sie woW wie ein Vogel gestaltet" 3). Inderdaad is de
Egyptische zielevogel overbekend, maar dat ook aan een bij
gedacht werd blijkt uit een passage in het "Boek van hem die
in de onderwereld is," waar van de stemmen der dodenzielen
gezegd wordt dat zij zijn "like (the hum) of many bees of honey
1) Vgl. Hieron. epist. 54,17. - Indien K. Knortz, Folkloristische
Streifzüge (1899) 95, gelijk heeft, betekent ook de naam Emma "bij",
"Imme". - Mogelijk is toch het Deboravraagstuk met het bovenstaande
niet geheel afgedaan. De volgende gegevens dank ik aan Prof. A. R. Hulst:
Arab. dabara betekent "volgen, achter iemand gaan"; het nomen dabr "the
location or quarter that is bebind a thing" (Lane, Arab. Eng. Lex. 485);
Aramees debar "achter elkaar zijn", dus "drijven, leiden". Maar arab. dabr
betekent ook "a swarm of bees, and hornets or large wesps - and the like
thereof, having stings in their hinder parts" (Lane) ; G. W. Freytag, Lex.
Arabico - lat. geeft 'examen apum et crabronum'. De vraag is nu - en
die wordt verschillend beantwoord - hoe het verbum dabar "spreken" te
beoordelen is. Sommigen (o.a. Gerber, Die hebräischen Verba denominativa
(1896) 230; Halévy, Rev. Semit. 18, p. 498; vgl. ook Haupt, Journ.
Amer. Or. 32 p. 19) denken aan "zoemen" (vandaar debära) > "spreken",
maar anderen verdedigen een andere etymologie of plaatsen een vraagteken
(zo Köhler, Lex. in Veteris Testam.libros p. 199). Zou de genoemde
etymologie de juiste zijn, dan rijst de vraag, hoe de betekenisovergang
"zoemen" > "spreken" zich voltrokken heeft, en hoe het komt, dat hebr.
dabar een wat stati~er betekenis heeft dan zijn synoniem 'amar'.
2) G. Ebers, Agypt. Stud. u. Ve1"11!!1-ndtes, 201 V.v.
3) Ad. Erman, Die Religion der Agypter (1934) 210.
295