Inspiratie door bijen in de droom - DWC

INSPffiATIE DOOR BIJEN IN DE DROOM 33
motief, tenzij het een verbastering geldt van wat in Estland zin
had. Nog wat bonter maken het de Wotjaken, een stam in het
gouvernement Wjatka, bij wie een overeenkomstig verhaal de
ronde doet; de bij is vervangen door een vlinder, en deze "befindet
sich manchmal in Gelahr, in einen Eimer voll Wasser zu lallen."
Paulson 1), aan wien ik dit ontleen, spreekt hier terecht van "eine
weit und breit bekannte W andersage" , en heeft ook gelijk als hij
daaraan toevoegt, dat zij "natürlich auf genuinen Glaubensvorstellungen
beruht." Maar dat deze voorstellingen de "Seelenflug
im Traurne" betroffen, lijkt mij aan gegronde twijfel onderhevig.
Voor twee illustraties uit het Westen kan ik kort zijn: we kwamen
ze boven (p. 23) reeds terloops tegen, ontleend aan Hilda Ransome;
in het éne geval moet de bij over "a little stream, which
it could neither fly (vandaar wel de vleugelloosheid!) nor swim
over"; de wakende man komt te hulp door er zijn zwaard over
te leggen; in het andere geval geldt het een "runnel, which it
crossed along the withered grass stalks." Hier is dus het oorspronkelijk
motief nog verder afgezwakt; toch moet er niet zonder gevaar
water gepasseerd worden, en het zou mij verwonderen, als ook dit niet
een uitloper was van het Estnische type 2). Op het volgend motief,
het vinden van een schat, kan ik in dit verband niet ingaan 3).
Ook tot andere Mongoolse stammen is de voorstelling van de
zielebij doorgedrongen; zo heet het bij de Mordwinen aan de
Midden-Wolga, dat de zielen van goede mensen rond de hemelgod
1) Ivar Paulson, Die primitiven Seelenvorstellungen der nordeurasischen
Völker (Ethnographical Museum of Sweden, Monograph Series,
na. 5) - 1958 - 73, vgl. 123.
2) Opvallende overeenkomst vertoont ook de sage van de Merovingische
koning Gunthram, die eens in een bos te slapen lag met zijn hoofd op de
schoot van een dienaar. Hij droomde, en de dienaar zag hoe zijn ziel zijn
mond verliet - nu niet als bij, maar volgens de ene overlevering als slang
(E. B. Taylor, Primitive Oulture, P-1891-p. 441), volgens de andere
als muis (R . Kleinpaui, Die Lebendigen und die Toten, 1898, p. 22).
(Voor slang en muis zie Excursus V). Als de slang een beekje niet kan oversteken,
helpt hem de dienaar door er zijn zwaard over te leggen. Als het
dier in de mond van de koning terugkeert en deze wakker wordt, vertelt
hij dat hij in de droom een beek overstak en een berg vol goud vond. Watermotief
en schat-motief zijn ook hier gecombineerd. - Dichter bij het estnische
gebruik schijnt te liggen wat we uit Ierland horen (H. Hartmann,
Der Totenkult in I rland - 1952 - p . 192): "Wenn die Angehörigen überzeugt
sind, dass die Fairies ihre Verstorbenen "entrückt haben, bringen sie Speisen
und eine Flaache mit heiligem Wasser aus der Quelle zum Kirchhof und
legen diese in einem Fenster der Kapelle oder neben einem Grabsteine
nieder, wobei sie von Zeit zu Zeit nachschauen, ob Anzeichen vorhanden
sind, die darauf hindeuten, daas jemand von den Speisen genossen hat".
Hoewel nl. in het onderstelde geval de oorspronkelijke zin van het gebruik
verloren is gegaan, valt het op, dat (de spijzen en) het heilige water juist
voor het venster van een kapel worden geplaatst, en men daarna controleert,
of daarvan gebruikt wordt.
3) Vgl. o.a. Loorits, a.w. 298 v.; 562 v.
293