Bildning för alla! - DiVA

har vi ein inkluderande skule?
Det er ikkje alltid samsvar mellom dei ulike vertikale nivåa i forståinga av saka.
Dei fire horisontale elementa kan stå i motsetning til kvarandre. Det som tener eitt
av dei, kan lett verte eit hinder for eit anna. I dagens debatt om resultatstyring blir
det t.d. hevda, at kravet til utbyte kan gå ut over alle dei andre elementa skulen er
gitt ansvaret for. Difor må ulike omsyn balanserast i høve til kvarandre, og denne
balansen kan variere frå individ til individ og frå stad til stad. Det finnest heller
ikkje berre ei form for inkludering i skulen. Omgrepet var sterkt assosiert til spesialundervisning,
organisering og innhald. I dag er det langt meir eit omgrep som
gjer greie for hovudgrunnlaget skulen skal arbeide ut frå i høve til alle elevar. Difor
kan vi som regel ikkje observere eller registrere inkludering direkte (Moen, 2004).
Vi er avhengige av ulike former for informasjon om ulike sider ved det som skjer i
skulen, før vi kan konkludere. Det finst fleire empiriske analysar av dei to høgaste
nivåa i modellen (Nes, Strømstad & Skogen, 2004a; 2004b; Strømstad, 2004). Dei
viser at det er stor tilslutning til ideen om inkludering, men di nærare ein kjem
praktiseringa, di meir ulikskap er det i oppfatningane.
Her vil eg kort presentere nokre data om korleis skulen meistrar den inkluderande
utfordringa på det lågaste nivået, det som skjer i skule og klasse. Datagrunnlaget
er publisert forsking og nasjonal statistikk. Omfanget av relevante data
på dette feltet er stort. Eg vel berre å trekke fram nokre få resultat på kvart område.
Det eksemplifiserer og illustrerer tilhøva, og gir eit grunnlag for ei avsluttande
drøfting.
Fellesskapen
Fellesskap i skulen handlar om i kva grad alle elevar er saman i eit sams skulesystem,
i dei same skulane og i vanleg klasse og gruppe. Alle har i dag rett til opplæring.
Dei aller fleste får denne opplæringa i nærmiljøskulen og i vanleg klasse
saman med jamaldringar. I det perspektivet synest alt å vere i orden, nesten alle har
tilgang til fellesskapen. Men det gjeld ikkje absolutt alle. Det er også døme på segregasjon
frå fellesskapen, og på fleire måtar. Det er eit diskusjonstema om privatskular
er eit brot på ideen om inkludering. I Noreg er omfanget av slike skular lite.
Dei gjeld om lag to % av elevane. Ei anna ordning er å etablere alternative organisatoriske
tilbod utanfor den vanlege skulen for elevar som strevar. Slike ordningar
har aukar i mange kommunar, og særleg etter 2005 med den nye reforma i grunnopplæringa
(Kunnskapsløftet). Omfanget ligg no på rundt 2 % av elevane. Det er
mest av desse ordningane på ungdomssteget, men dei omfattar stadig yngre elevar
(Nordahl & Hausstätter, 2009).
Også dei som går i vanleg klasse kan vere ute av fellesskapen. Meir enn 75 % av
spesialundervisninga i skulen føregår utanfor klassen elevane går i, anten individuelt
eller i mindre grupper (Utdanningsdirektoratet, 2010). Eit prosjekt følgde 204
enkeltelevar ein dag kvar (Haug, 2012). Desse elevane er grupperte i to – elevar
som fungerer godt (44 % av observasjonane) og elevar som strevar (56 % av observasjonane).
Elevar som strevar: nokre i gruppa tospråklege elevar, elevar som får
spesialundervisning, fagleg passive elevar og elevar med utfordrande åtferd. Godtfungerande
elevar er dei som lærarane også omtala som idealelevar. Elevane som
strevar er mest borte frå klasserommet. Av desse att er dei elevane som får spesial-
hAUg • 87