DOSYA: ÇEVİRİ VE SANSÜR Hazırlayan: Nurdan Cihanşümül Maral

Ayşe Nihal Akbulut
Çeviribilim 112
İşlevsel Eylem Kuramı Işığında Yazın Çevirisi: Bir Örnek, Etik Bir Karar Süreci,
Çeviri Kararının Eğitime Yansımaları ve Çeviri Eleştirisi İçin Küçük Bir Not
Yazın çevirisi kuramları çoğunlukla yazın çevirisi yapan çevirmenlerin konu üzerine
düşüncelerinden kaynaklanmıştır. İş dünyası ve çeviri gerçeklerinden yola çıkarak ortaya atılmış
olan, Alman geleneğinden kaynaklanan işlevsel bakış açısına yaslanan skopos kuramının ise yazın
alanına uygulanmasının son derece güç olduğu kanısı yaygındır.
Şöyle denir: Bir iş anlaşması ya da teknik bir metin çevirirken işlevin önemi büyüktür ve değişen
işleve göre değişen metinler üretebilirsiniz. Ancak yazın çevirisinin işlevi nasıl çeşitlendirilebilir?
Oysa kuramın babası Hans Vermeer hiç de böyle düşünmüyor. Çeviri kuramcısı yıllarca önce yazdığı
ve bundan bir süre sonra dilimize çevrilen Çeviride Skopos Kuramı başlıklı kitabında Holz Mänttäri’nin
eylem kuramını temel aldığını belirten açıklamalar yapar, kitabın 63. sayfasında bu kuramın
temel kavramlarından yararlanarak “(…) “eylem çerçevesi”nin etmenleri arasındaki “
işbirliği”nin nasıl işlediği” (ni) sorgular. (Vermeer 1996:68; 2007:63)
Hans Vermeer’in skopos kuramını oluştururken esin kaynağı olan Justa Holz Mänttäri eylem kuramında
insan davranışlarının, eylemlerinin amaçlılığından söz eder ve çevirinin iş dünyasının bir
parçası olduğunu öne sürerek ekinlerarası iletişim uzmanlığı, toplumsal işbölümü gibi kavramları
vurgular. (1)
Holz Mänttäri’nin çeviri işinin kurumsallaşmasını ve çevirmenin uzmanlığını anlatmak için kullandığı
üç ana nokta önemlidir: Uzmanın, kendi yaptığı işin içinde herhangi bir ara birim olmak
yerine, durumu daha genel açıdan izleyebilmek için bu işle kendi arasına koyduğu uzaklık (Experterdistanz);
yaptığı işin doğal bir süreçten çok yapma, özenle kurulmuş bir yapı olduğunun bilinci
(Artifizierung) ve bu olgunun iş dünyasının bir parçası olduğu gerçeği (Professionalisierung). Çevirmen
çeviri kurumu içinde iletişim ve metin kurma uzmanı olarak karar verici bir rol oynar. (Özalp